Tablica upamiętniająca harcerzy Szarych Szeregów

ul. Smutna 5
Kościół Św. Józefa Rzemieślnika w Sosnowcu

W 1938 r. instruktorki harcerskie z Sosnowca przeszły szkolenia medyczne na specjalistycznych obozach. Tuż przed rozpoczęciem II wojny światowej ogłoszono Pogotowie Harcerskie. Harcerzy i harcerki kierowano na przeszkolenie sanitarne i obrony przeciwlotniczej. Zorganizowano służbę obserwacyjną i patrolową. Wojenne Pogotowie Harcerzy zorganizowało na terenie Sosnowca-Niwki 6 punktów służby obserwacyjno-meldunkowej. Punkty owe (wyposażone w aparaty telefoniczne i lornetki) były częścią systemu wykrywania przeciwlotniczego naszego kraju i dobrze zdały egzamin podczas kampanii wrześniowej. Posterunki (m.in. na dachu najwyższego budynku na Niwce) działały do 3 września 1939.
W Pogotowiu Wojennym biorą udział również harcerki. Ponad 30 z nich bierze udział w kopaniu rowów przeciwlotniczych. Harcerki sosnowieckie pomagają w zaopatrzeniu przechodzących żołnierzy i uchodźców w jedzenie i wodę. Po rozpoczęciu wojny pomagano Polaków wysiedlonych z Gdyni i Wielkopolski, działając oficjalnie w Organizacji Czerwonego Krzyża, prowadząc kuchnię, pomagając w ukryciu żołnierzy polskich, którym udało się zbiec z niemieckich obozów jenieckich, innym w znalezieniu pracy zabezpieczając przed wywiezieniem na roboty do Niemiec.
8 grudnia 1939 r. zawiązała się pierwsza tajna Komenda Zagłębiowskiej Chorągwi w składzie::

• komendant hm. Zygmunt Korek, urodzony w 1905 r. w Sosnowcu, i zamieszkały w tej miejscowości. Szkołę podstawową i techniczną ukończył w 1926 r. w miejscu zamieszkania. Od 1917 r. harcerz IV DH przy Szkole Powszechnej w Sosnowcu - drużynowy. Od 1928 do 1931 r. komendant hufca sosnowieckiego, w latach 1931/1932 zastępca komendanta Chorągwi, od 1933 do 1936 r. komendant Chorągwi Zagłębiowskiej. W latach 1937-1939 członek Komendy Chorągwi Śląskiej. Praca zawodowa: od 1928 r. pracownik Sosnowieckich Zakładach Rur i Żelaza, od 1935 r. do września 1939 r. w hucie „Batory". W czasie okupacji hitlerowskiej - robotnik w „Osthüette" (obecnie huta „Zawiercie"). W ostatnich dniach sierpnia 1939 r. ewakuowany na wschód -był we Lwowie, skąd wrócił w połowie listopada 1939 r. Od początku 1940 r. z kolegami organizował Komendę Chorągwi, która później przyjęła nazwę Szare Szeregi. Akcje Szarych Szeregów to m.in.: przerzucanie ludzi na teren GG, wysyłanie paczek dla jeńców wojennych, wyrabianie fałszywych dokumentów dla tzw. osób „spalonych" itd. Niektórzy harcerze brali udział w sposób zorganizowany w odbiciu osób aresztowanych. Przeżył okres okupacji.
• zastępca komendanta hm. Edward Nowak, urodzony 27.08.1906 r. w Niwce. Mając zaledwie 17 lat założył w Niwce pierwszą DH, która w latach 1925 do 1935 należała do Hufca Mysłowice. Jako drużynowy był również komendantem hufca od listopada 1932 do lipca 1934 r. W okresie okupacji hitlerowskie zaangażowany w ruchu oporu - w Szarych Szeregach pełniąc funkcję komendanta Tajne Chorągwi Zagłębiowskie „UL Barbara". W latach 40-tych pełni funkcję komendanta hufca w Niwce, stopień instruktorski harcmistrz. Od początku lat 80-tych, członek Komisji Historycznej Hufca Mysłowice. W Niwce mieszkał do końca życia. Odszedł na wieczną wartę 23.01.1991 r..

W styczniu 1940 r. nawiązano kontakt z Komendantem Okręgu ZWZ ppłk. Henrykiem Kowalówką. W uzgodnieniu z Naczelnikiem „Szarych Szeregów” hm. Mieczysławem Łętowskim ps. „Nowak”, Chorągiew podzielono na 9 hufców, w tym funkcjonujący w Sosnowcu, kryptonim „Hałda”.
Stałym punktem kontaktowym i kwaterą przyjezdnych było mieszkanie phm. Zygfryda Ziembińskiego przy ul. Mazowieckiej 7a , w Sosnowcu, które stanowiło jednocześnie siedzibę Komendy Chorągwi.
Charakterystyka działalności:

• drukowanie i rozprowadzanie odezw, ulotek, materiałów informacyjnych i wiadomości zebranych z nasłuchu radiowego.
• działalność wywiadowcza na rzecz AK - na przełomie 1940-41 grupa sosnowieckich harcerek rozpoczyna obserwację ruchów wojsk niemieckich oraz transportów sprzętu wojskowego
• organizowanie przerzutu poszukiwanych przez hitlerowców osób z terenów wcielonych do rzeszy na tereny Generalnej Guberni
• wysyłanie paczek do polskich obozów jenieckich
• wyrabianie fałszywych dokumentów dla osób "spalonych" podczas ich przerzucania na tereny Generalnej Guberni
• zbieranie materiałów opatrunkowych i leków, które przekazywano do Olkusza, gdzie zagrożony w Sosnowcu aresztowaniem hm. Edward Nowak utrzymywał kontakt z oddziałem partyzanckim zgrupowania Armii Krajowej ppor. Hardego Gerarda Woźnicy, później będąc jego członkiem
• gromadzenie materiałów wybuchowych z zapalnikami przez starszych harcerzy pracujących w kopalniach Dąbrowy Górniczej i Sosnowca. Zebrane materiały były przekazywane między innymi przez transport przemysłowy do Papierni Klucze i dalej dla partyzantów
• prowadzenie w kopalniach i zakładach przemysłowych akcji sabotażu uszkadzających maszyny wyciągowe, transportery węgla i urządzenia elektryczne i mechaniczne
• zbieranie żywności dla oddziałów partyzanckich, kolportowaniu „bibuły”, rozprowadzaniu fałszywych kart żywnościowych, sabotażu w zakładach pracy, wywożeniu materiałów wybuchowych z kopalń, pisaniu na murach patriotycznych haseł
• działania i akcje małego sabotażu: dezinformacje Niemców o przesyłkach pocztowych, zgłoszeniach wyjazdu na front, powiadomieniach poboru rekruta
• utrzymywanie stałego kontaktu z oddziałami partyzanckimi AK działającymi na terenach Jury Krakowsko-Częstochowskiej, głównie z oddziałem "Surowiec" dowodzonym przez ppor. "Hardego". Z inicjatywy samego "Hardego" zostaje stworzony oddział wywiadowczy "Jodła" kierowany przez hm. Edwarda Nowaka. Oddział ten prowadzi akcje wywiadowcze na rzecz "Surowca". Do niego kierowani są też ludzie "spaleni" w swoich miejscach zamieszkania. "Jodła" uczestniczy w większych akcjach "Surowca", pomaga odbierać zrzuty i wspiera akcję utrzymania godnej postawy ludności wobec okupanta. Pluton "Jodła" (po wymarszu oddziału "Hardego" na Podhale podporządkowany grupie Batalionów Chłopskich okręgu Wolbrom) liczy w przededniu wyzwolenia 72 osoby
• organizowanie zbiórek odzieży, sprzętu medycznego, opatrunków, leków, namiotów, a nawet sprzętu narciarskiego na potrzeby leśnych oddziałów "Surowiec" oraz "Jodła"
• tajne nauczanie młodzieży - otaczano opieką nauczycieli prowadzących komplety, informując o podejrzeniu aresztowania oraz ukrywano zagrożonych
• "akcja wędrujących bibliotek" - nielegalne czytelnictwo polskich książek w oparciu o prywatne zbiory "bibliotekarzy"

Od 1943 r. Komenda Zagłębiowskiej Chorągwi utrzymywała stały kontakt z dowódcą okręgu ZWZ-AK ppłk. Zygmuntem Janke „Walter” oraz z batalionem Hardego.
W lipcu 1944 roku, powstaje pomysł stworzenia kompanii bojowej zagłębiowskich "Szarych Szeregów" w związku ze zbliżającą się akcją "Burza". W związku z nieoczekiwanymi postępami frontu pomysł ten nie zostaje zrealizowany.
17 stycznia 1945 roku, w dniu wyzwolenia z hitlerowskiej okupacji Warszawy, "Szare Szeregi" wychodzą z podziemia tworząc na powrót Związek Harcerstwa Polskiego.
W latach 1939-45 na wieczną wartę odeszło ok. 150 zagłębiowskich harcerzy, w tym:

• Bronisława Binek "Bronka", "Iskra", lat 31, nauczycielka, drużynowa z Sosnowca, kierownik kancelarii Inspektoratu Sosnowiec ZWZ. Zmarła w Oświęcimiu 4 grudnia 1942
• Władysława Hałowa, lat 37, nauczycielka, instruktorka harcerska w Knurowie k. Rybnika, członkini Organizacji "Orzeł Biały" i ZWZ/AK - AK, ścięta w Katowicach 28 kwietnia 1943 roku

Zdjęcia
Komendanci Zagłębiowskiej Chorągwi Szarych Szeregów
Zygmunt Korek 1939 - 1941


Edward Nowak 1941 - 1943


Roman Korek 1943 – 1945

Piśmiennictwo

1. https://silesion.pl/sosnowiec-upamietniono-zolnierzy-antykomunistycznego-podziemia-10-09-2017
2. http://sosnowiec.online/katownia-dwoch-totalitaryzmow-przy-rondzie-zaglebia-dabrowskiego/
3. http://www.stalinizmwpolsce.com/Sosnowiec.html
4. http://twojezaglebie.pl/sosnowiecka-katownia/
5. http://www.dziennikzachodni.pl/wiadomosci/sosnowiec/g/tablica-upamietniajaca-ofiary-ub-wisi-juz-na-kamienicy-przy-ul-ostrogorskiej-w-sosnowcu-zdjecia,12473777,25520479/
6. https://docplayer.pl/13561511-Zaglebiowska-choragiew-szarych-szeregow-ul-barbara-w-sosnowcu.html