Dom "Pod bocianem"
Dom pod bocianem” przy ul. Kraszewskiego 18 (przed wojną numer 23)
http://poznaj.pruszkow.pl/trasy/sladami-pruszkowskich-zydow/
Okres wojny
Podczas wojny dom Siemiatycza stał się siedzibą niemieckiej policji porządkowej, zwanej żandarmerią.
Dom został przebudowany, okna zabezpieczone kratami, w piwnicach urządzono cele więzienne.
Pierwszym komendantem posterunku był Niemiec Tunis (zastrzelony po przeniesieniu do Wilanowa w 1941 r. przez żołnierzy AK). Funkcjonariuszami żandarmerii byli Niemcy i folksdojcze, poszukiwano także współpracowników wśród ludności polskiej.
Żandarmeria zasadniczo miała zajmować się realizacją polityki okupacyjnej w Pruszkowie – pilnować porządku w mieście, ale często, wraz z oddziałami wojska i różnymi formacjami pomocniczymi, urządzała obławy uliczne. Udzielała także pomocy warszawskiemu gestapo w czasie przeprowadzanych przez nich aresztowań. Tu przewożono podejrzanych o pracę w konspiracji, trzymano w piwnicy, przesłuchiwano. Podwórko budynku było miejscem, gdzie przeprowadzano egzekucje. Rozstrzeliwanie miało miejsce także na tzw. Gliniankach przy ul. Lipowej (obecnie Park Kultury i Wypoczynku Mazowsze).
W połowie sierpnia 1944 r. (kilka dni po otwarciu obozu w Pruszkowie) przywieziono na pruszkowskie glinianki (przy ul. Lipowej) dwie ciężarówki z powstańcami, których Niemcy zastrzelili.
Jeden z więzionych
Jednym z więzionych w wilii "Pod Bocianem” był aspirant Jan Iwańczyk - kierownik Komisariatu Policji w Pruszkowie od 23 marca 1937 r. do sierpnia 1944 roku. Komisariat mieścił się przy ul. Klonowej 9, pełniło w nim służbę około 30 funkcjonariuszy.
Kierując komisariatem pod pseudonimem "Kruk" brał czynny udział w ruchu oporu, najpierw w Związku Walki Zbrojnej, a następnie w Armii Krajowej. Działał w wywiadzie w Korpusie Bezpieczeństwa. Ostatnia funkcja w konspiracji to Komendant Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa Rejonu VI.
Przeprowadził wiele akcji walcząc wszystkimi możliwymi sposobami z okupantem. W sierpniu 1944 r. bierze udział w walkach zbrojnych z okupantem pod Pęcicami k. Warszawy i w Lasach Sękocińskich.
Po aresztowaniu przez Niemców został skazany na karę śmierci za działalność konspiracyjną. W przeddzień planowanej egzekucji udało mu się cudem zbiec.
Przy pomocy kilku AK-owców, m.in. kapitana Antoniego Sobczyka ps. "Jaromir" "Tadeusz" adiutanta komendanta Rejonu oraz gospodarza z Salomei, u których się ukrywał, udało się mu doczekać końca wojny.
Po zakończeniu wojny został zrehabilitowany w 1946 roku, ale przed nią, jak i po niej był prześladowany przez Służbę Bezpieczeństwa. To, że przeżył, zawdzięcza w dużej mierze opinii wystawionej przez znanego komunistę i powojennego sekretarza PPR – Marcina Żyrka, działającego w ówczesnych władzach Pruszkowa, którego zwolnił w listopadzie 1943 roku po przypadkowym zatrzymaniu przez żandarmerię niemiecką.
Budynek po wojnie
W 1945 roku kilka dni po wejściu 17 stycznia 1945 roku Armii Czerwonej do Pruszkowa budynek zajęło NKWD. Po wyjściu NKWD od kwietnia 1945 roku umieszczono tu Komitet Miejski PPR.
Żona właściciela sprzedała willę miastu.
W ostatnim okresie w budynku mieściła się Poradnia Zdrowia Psychicznego i Poradnia Leczenia Odwykowego.
W 2018 roku lokal został zaadaptowany na potrzeby seniorów, powstał w nim Dzienny Dom Opieki „Senior+"
Zdjęcia
Wejście do budynku
http://poznaj.pruszkow.pl/trasy/sladami-pruszkowskich-zydow/
Pomnik w postaci głazu, ul. Lipowa
W latach 1939-1945 przy ul. Lipowej i na terenie pobliskiej żwirowni Niemcy zamordowali około 800 Polaków. Byli wśród nich więźniowie gestapo, ludzie schwytani przypadkowo w łapankach, mieszkańcy zabrani z pobliskich domów, ranni przywiezieni z Warszawy do obozu "Dulag 121" i posądzeni o udział w Powstaniu, jak również ludność żydowska z pruszkowskiego getta.
http://pruszkow.hekko24.pl/index.php?adres=prusz-pamiec.htm
Piśmiennictwo
- Skwara Marian: Pruszkowscy Żydzi, http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/Content/55915/00060912%20-%20Skwara%20M%20-%20Pruszkowscy%20%C5%BBydzi%20-%20Z.535371%20-%20Kopia.pdf
- http://poznaj.pruszkow.pl/trasy/sladami-pruszkowskich-zydow/
- http://poznaj.pruszkow.pl/trasy/okupacyjny-pruszkow/
- Marian Skwara Historia Pruszkowa w zarysie http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/Content/55852/00060908%20-%20Skwara%20Marian%20-%20Historia%20Pruszkowa%20w%20zarysie%20t%203%20-%20Z540939%20-%20Kopia.pdf
- https://www.facebook.com/800454526702500/posts/czy-wiesz-%C5%BCe-fabryka-ultramaryny-sommer-i-nower-w-miasto-pruszk%C3%B3wby%C5%82a-jednym-z-w/1688198824594728/
- http://mazowsze.hist.pl/autor/4769/Henryk_Krzyczkowski
- http://www.wpr24.pl/trwa-remont-pod-bocianem/
- https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kraj/262887,1,wygnancy.read
- http://mazowsze.hist.pl/30/Przeglad_Pruszkowski/990/2012/1451/1/36305/
- https://slady.ipn.gov.pl/sz/projekt-naukowo-badawc/wojewodztwo-mazowiecki/pruszkow/10712,Pruszkow-Placowka-NKWD.html
- https://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=5&ved=2ahUKEwjT9tODs9TgAhVHtIsKHRqnD_kQFjAEegQIBBAC&url=http%3A%2F%2Fmazowsze.hist.pl%2FdlArticle.php%3Ffile%3Dfiles%2FPrzeglad_Pruszkowski%2FPrzeglad_Pruszkowski-r2016-t-n1%2FPrzeglad_Pruszkowski-r2016-t-n1-s49-55%2FPrzeglad_Pruszkowski-r2016-t-n1-s49-55.pdf&usg=AOvVaw3gYxsL4DK9PhwDZSdf1V_i
- Wilhelma Zawadzka i Halina Iwańczyk-Deka: Jan Iwańczyk – ostatni Komendant Policji w Pruszkowie w czasach II Rzeczypospolitej, Przegląd Pruszkowski nr 1, 49-55 2016
Dom pod bocianem” przy ul. Kraszewskiego 18 (przed wojną numer 23)
http://poznaj.pruszkow.pl/trasy/sladami-pruszkowskich-zydow/
Dom został przebudowany, okna zabezpieczone kratami, w piwnicach urządzono cele więzienne.
Pierwszym komendantem posterunku był Niemiec Tunis (zastrzelony po przeniesieniu do Wilanowa w 1941 r. przez żołnierzy AK). Funkcjonariuszami żandarmerii byli Niemcy i folksdojcze, poszukiwano także współpracowników wśród ludności polskiej.
Żandarmeria zasadniczo miała zajmować się realizacją polityki okupacyjnej w Pruszkowie – pilnować porządku w mieście, ale często, wraz z oddziałami wojska i różnymi formacjami pomocniczymi, urządzała obławy uliczne. Udzielała także pomocy warszawskiemu gestapo w czasie przeprowadzanych przez nich aresztowań. Tu przewożono podejrzanych o pracę w konspiracji, trzymano w piwnicy, przesłuchiwano. Podwórko budynku było miejscem, gdzie przeprowadzano egzekucje. Rozstrzeliwanie miało miejsce także na tzw. Gliniankach przy ul. Lipowej (obecnie Park Kultury i Wypoczynku Mazowsze).
W połowie sierpnia 1944 r. (kilka dni po otwarciu obozu w Pruszkowie) przywieziono na pruszkowskie glinianki (przy ul. Lipowej) dwie ciężarówki z powstańcami, których Niemcy zastrzelili.
Kierując komisariatem pod pseudonimem "Kruk" brał czynny udział w ruchu oporu, najpierw w Związku Walki Zbrojnej, a następnie w Armii Krajowej. Działał w wywiadzie w Korpusie Bezpieczeństwa. Ostatnia funkcja w konspiracji to Komendant Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa Rejonu VI.
Przeprowadził wiele akcji walcząc wszystkimi możliwymi sposobami z okupantem. W sierpniu 1944 r. bierze udział w walkach zbrojnych z okupantem pod Pęcicami k. Warszawy i w Lasach Sękocińskich.
Po aresztowaniu przez Niemców został skazany na karę śmierci za działalność konspiracyjną. W przeddzień planowanej egzekucji udało mu się cudem zbiec.
Przy pomocy kilku AK-owców, m.in. kapitana Antoniego Sobczyka ps. "Jaromir" "Tadeusz" adiutanta komendanta Rejonu oraz gospodarza z Salomei, u których się ukrywał, udało się mu doczekać końca wojny.
Po zakończeniu wojny został zrehabilitowany w 1946 roku, ale przed nią, jak i po niej był prześladowany przez Służbę Bezpieczeństwa. To, że przeżył, zawdzięcza w dużej mierze opinii wystawionej przez znanego komunistę i powojennego sekretarza PPR – Marcina Żyrka, działającego w ówczesnych władzach Pruszkowa, którego zwolnił w listopadzie 1943 roku po przypadkowym zatrzymaniu przez żandarmerię niemiecką.
Żona właściciela sprzedała willę miastu.
W ostatnim okresie w budynku mieściła się Poradnia Zdrowia Psychicznego i Poradnia Leczenia Odwykowego.
W 2018 roku lokal został zaadaptowany na potrzeby seniorów, powstał w nim Dzienny Dom Opieki „Senior+"
Wejście do budynku
http://poznaj.pruszkow.pl/trasy/sladami-pruszkowskich-zydow/
Pomnik w postaci głazu, ul. Lipowa
W latach 1939-1945 przy ul. Lipowej i na terenie pobliskiej żwirowni Niemcy zamordowali około 800 Polaków. Byli wśród nich więźniowie gestapo, ludzie schwytani przypadkowo w łapankach, mieszkańcy zabrani z pobliskich domów, ranni przywiezieni z Warszawy do obozu "Dulag 121" i posądzeni o udział w Powstaniu, jak również ludność żydowska z pruszkowskiego getta.
http://pruszkow.hekko24.pl/index.php?adres=prusz-pamiec.htm
- Skwara Marian: Pruszkowscy Żydzi, http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/Content/55915/00060912%20-%20Skwara%20M%20-%20Pruszkowscy%20%C5%BBydzi%20-%20Z.535371%20-%20Kopia.pdf
- http://poznaj.pruszkow.pl/trasy/sladami-pruszkowskich-zydow/
- http://poznaj.pruszkow.pl/trasy/okupacyjny-pruszkow/
- Marian Skwara Historia Pruszkowa w zarysie http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/Content/55852/00060908%20-%20Skwara%20Marian%20-%20Historia%20Pruszkowa%20w%20zarysie%20t%203%20-%20Z540939%20-%20Kopia.pdf
- https://www.facebook.com/800454526702500/posts/czy-wiesz-%C5%BCe-fabryka-ultramaryny-sommer-i-nower-w-miasto-pruszk%C3%B3wby%C5%82a-jednym-z-w/1688198824594728/
- http://mazowsze.hist.pl/autor/4769/Henryk_Krzyczkowski
- http://www.wpr24.pl/trwa-remont-pod-bocianem/
- https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kraj/262887,1,wygnancy.read
- http://mazowsze.hist.pl/30/Przeglad_Pruszkowski/990/2012/1451/1/36305/
- https://slady.ipn.gov.pl/sz/projekt-naukowo-badawc/wojewodztwo-mazowiecki/pruszkow/10712,Pruszkow-Placowka-NKWD.html
- https://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=5&ved=2ahUKEwjT9tODs9TgAhVHtIsKHRqnD_kQFjAEegQIBBAC&url=http%3A%2F%2Fmazowsze.hist.pl%2FdlArticle.php%3Ffile%3Dfiles%2FPrzeglad_Pruszkowski%2FPrzeglad_Pruszkowski-r2016-t-n1%2FPrzeglad_Pruszkowski-r2016-t-n1-s49-55%2FPrzeglad_Pruszkowski-r2016-t-n1-s49-55.pdf&usg=AOvVaw3gYxsL4DK9PhwDZSdf1V_i
- Wilhelma Zawadzka i Halina Iwańczyk-Deka: Jan Iwańczyk – ostatni Komendant Policji w Pruszkowie w czasach II Rzeczypospolitej, Przegląd Pruszkowski nr 1, 49-55 2016