Pomnik ku czci harcerek i harcerzy poległych podczas II wojny światowej
Cmentarz Stary
http://www.miejscapamiecinarodowej.pl/index.php/lodzkie/1717-lodz-pomnik-ku-czci-harcerzy-choragwi-lodzkiej-z-h-p
W ramach Pogotowia Harcerzy rozpoczęła się służba przy kopaniu rowów przeciwlotniczych. Patrole pełniły służbę przy wszystkich studniach wyznaczonych przez kierownictwo OPL, w obawie przed zatruwaniem wody przez niemieckich szpiegów. Wieczorne i nocne patrole kontrolowały zaciemnienie okien.
Dh. Wanda Kasprzykowska z narażeniem życia wynosi i ratuje od zagłady sztandar drużyny z budynku 72 SP i przez pewien czas ukrywa go.
Około dwudziestu harcerzy i instruktorów z Bałut - Kręgu Starszoharcerskiego “Bałuciarzy” we wrześniu 1939 r. wzięło udział w obronie Warszawy, po wcieleniu do I-szej kompani ochotniczej, dowodzonej przez porucznika rezerwy Jana Pietrzyka. Kompania wchodziła w skład 4 batalionu 360 Ochotniczego Pułku Obrońców Warszawy.
6 września 27 Drużyna ZHP i XIII Drużyna ZHP po wysłuchaniu przez radio wezwania o pomoc dla walczącej Warszawy wyruszyły na pomoc Warszawie w pełnym umundurowaniu harcerskim. Po drodze oraz już w bombardowanej Warszawie harcerze opatrywali rannych.
Część harcerzy pozostała w walczącej Warszawie, część tam poległa, pozostali wrócili do Łodzi.
W armii “Prusy” walczył druh Zdzisław Fangrat.
W obronie stolicy zginął m.in. kpt. Józef Skiba kierownik 72 SP, wielki przyjaciel harcerstwa.
Po powrocie z działań wojennych 1939 roku łódzcy harcerze grupowali się m.in. wokół podharcmistrza Józefa Pawliczaka - komendanta Starszoharcerskiego Kręgu „Bałuciarzy”.
Komenda Szarych Szeregów w Łodzi zebrała grupę harcerzy gotowych podjąć działalność konspiracyjną. Byli to m. innymi Zdzisław Fangrat, Zygmunt Kossakowski, Marian Dałek, Aleksander Szczepaniak, Tadeusz Droździel, Antoni Grzywacz, Stanisław Sobierajski. Łącznikiem z Główną Komendą Harcerzy Szarych Szeregów był Zygmunt Perliński, który został złapany podczas przekraczania granicy GG i osadzony w Radogoszczy, gdzie zginął.
Marian Dałek wciągnął do grupy cywila - Cyrulińskiego, który złapany przez oprawców, zmaltretowany wydawał w ich ręce całą siatkę. Wielu aresztowano.
Aleksander Szczepaniak ukrywał się przez 3 lata w lesie Łagiewnickim.
Druhowie Fangrat, Sobierajski, Cichecki, Grzywacz i Kierzkowski zdołali uciec do Generalnej Guberni. Druh Netzel przewodził w warszawskim wywiadzie AK.
Harcerstwo łódzkie działało z łódzkim ZWZ-AK. Harcerki i harcerze rozpoczęli swą działalność samorzutnie niemal od początku okupacji miasta. Organizowali pomoc dla ukrywających się żołnierzy polskich, działaczy politycznych i społecznych oraz innych osób dotkniętych prześladowaniami okupanta. Pomagano polskim jeńcom wojennym znajdującym się w przejściowych obozach jenieckich bądź w szpitalach. Starano się także zabezpieczyć harcerski sprzęt obozowy, polskie książki i inne przedmioty, które mogły ulec zniszczeniu przez okupanta.
Z dniem 2 XI 1939 w myśl instrukcji Głównej Kwatery Szarych Szeregów (konspiracyjny kryptonim ZHP) w Warszawie, rozwiązana została przedwojenna Komenda Chorągwi Łódzkiej Harcerzy i powołana nowa w składzie:
- Józef Pawliczak – komendant,
- Mieczysław Łętowski – zastępca komendanta,
- Dominik Patora ps. Andrzej – II zastępca komendanta.
Chorągiew Łódzka Harcerzy posiadała podczas okupacji kryptonim „Kominy”. Zasięgiem działania obejmowała początkowo całe województwo łódzkie. Później, ze względu na rosnące trudności w utrzymywaniu kontaktu z hufcami na terenie Generalnego Gubernatorstwa, ograniczyła swą działalność do terenów województwa włączonych do Rzeszy. W 1943 z polskich ziem wcielonych do Rzeszy utworzono odrębna jednostkę organizacyjną „Szarych Szeregów”. Jej działalnością kierował wizytator Głównej Kwatery.
W grudniu 1939 wyłoniono kierownictwo konspiracyjnej organizacji Harcerek Chorągwi Łódzkiej. Komendantką została Władysława Keniżanka–Olbromska. Nawiązała kontakt z Komendą Organizacji Harcerek w Warszawie i w myśl otrzymanych wytycznych zaczęła organizować pracę w Łodzi, W marcu 1942 Władysława Keniżanka–Olbromska zagrożona aresztowaniem opuściła Łódź, a jej funkcję przejęła Irena Chwiałkowska-Gembalska, do chwili aresztowania w 1944.
W końcu grudnia 1939 r. komendantka Chorągwi Łódzkiej zgłosiła dowódcy okręgu łódzkiego SZP gotowość współpracy. Odtąd łódzkie harcerki wykonywały zadania zlecane im przez kierownictwo łódzkiego okręgu ZWZ–AK.
Zarówno łódzka Organizacja Harcerek, jak i Szare Szeregi organizacyjnie w całości wchodziły w skład ZWZ–AK. Organizacja Harcerek stała się trzonem utworzonej w 1943 r. Wojskowej Służby Kobiet AK. Komendy łódzkie Szarych Szeregów i Organizacji Harcerek, ze względu na trudne warunki działalności konspiracyjnej, nie angażowały w zasadzie do niej młodzieży poniżej 16 roku życia. Niektórzy instruktorzy przyjmowali do organizacji jedynie osoby w wieku ponad 18 lat, stąd liczba harcerzy pracujących w podziemiu nie była zbyt duża i wahała się w granicach 200-400 osób. Z pewnością nie jest to pełna liczba, gdyż kilku instruktorów działało w mieście bez powiązania z chorągwią. Natomiast zupełnie brak jest danych o liczbie harcerek pracujących w konspiracji.
Harcerze i harcerki zaangażowani byli w służbie wywiadowczej i kurierskiej, prowadzili nasłuchy radiowe, organizowali punkty kontaktowe, brali udział w kolportażu prasy i w Akcji „N”.
Jedną z ważniejszych form ich konspiracyjnej działalności była również pomoc udzielana ludności okupowanego miasta. Szczególną opieką otaczano rodziny więźniów. Przekazywano im pieniądze, żywność i lekarstwa. Więźniom dostarczano paczki żywnościowe. Paczki z żywnością i odzieżą wysyłano takie jeńcom polskim przebywającym w obozach oraz sporadycznie osobom wywiezionym na przymusowe roboty. Starano się pomagać ludności żydowskiej przez dostarczanie do getta żywności i leków, a przed utworzeniem getta przez ułatwianie Żydom wyjazdów z miasta. W październiku 1944 r. udzielono pomocy, w postaci żywności i lekarstw, powstańcom warszawskim transportowanym przez Łódź do obozów jenieckich.
Harcerze prowadzili w Łodzi akcje tzw. małego sabotażu oraz w ograniczanym zakresie sabotażu gospodarczego. W ramach małego sabotażu, który w Łodzi można było rozwinąć jedynie na niewielką skalę, niszczono napisy niemieckie, rozklejano w mieście ulotki o treści patriotycznej, zrywano plakaty i rozporządzenia okupanta oraz tablice i komunikaty o działalności na frontach niemieckich, na drogach rozrzucano tzw. kolczatki do niszczenia opon pojazdów, na początku okupacji przystrajano w barwy narodowe groby polskich żołnierzy na cmentarzach. Brali także udział w kolportażu "Biuletynu Kujawskiego", w nasłuchu radiowym i konspiracyjnych kursach samochodowych.
Harcerze łódzcy szeroko włączyli się także do akcji tajnego nauczania. Sami niejednokrotnie ucząc się, organizowali dla młodszych dzieci zajęcia świetlicowe, wykonywali pomoce szkolne oraz nauczali w zakresie szkoły podstawowej. Rozprowadzali wśród uczestników tajnego nauczania podręczniki szkolne. Prowadzili działalność kulturalno-oświatową wśród młodzieży niezorganizowanej, by choć w części chronić ją przed destrukcyjnym wpływem polityki okupanta. Starano się rozbudzać u nich zainteresowania kulturalne, propagując czytelnictwo i organizując spotkania towarzyskie połączone z czytaniem książek, recytacją poezji i dyskusją. Urządzano także zabawy, gry i zajęcia sportowe.
Kilku harcerzy działało w oddziałach partyzanckich.
W czasie działań wojennych w 1943 r. ginie śmiercią lotnika druh Piotr Głydziak, samolot transportowy którym leciał z Kanady do Wielkiej Brytanii zaginął podczas przelotu przez Atlantyk.
Działalność Organizacji Harcerek i Szarych Szeregów w Łodzi prowadzona była z zachowaniem daleko idącej ostrożności, a jej formy dostosowane były do możliwości młodych ludzi, aby w warunkach ostrego terroru jak najmniej narażać ich na niebezpieczeństwo.
Pomimo tego szereg harcerzy zginęło z rąk okupanta w obozach koncentracyjnych i egzekucjach. Przykładowo w lutym i marcu 1940 r. w lesie Okręglik rozstrzelani zostali prawdopodobnie harcerze i harcerki z 16. i 17. ŁDH oraz członkowie podziemnej organizacji Legion „Wyzwolenie”.
Jednak obie organizacje harcerskie przetrwały i działały przez cały okres okupacji.
Zdjęcia
Pierwsze trzy zdjęcia pochodzą z https://xdoc.mx/preview/7-ki-bauciarzy-stalowa-trzynastka-odzka-5f8d11a0c7529
Krąg Starszoharcerski „Bałuciarzy” im Stefana Żeromskiego 1937 r.
Stoi piąty od prawej podharcmistrz Józef Pawliczak – kierownik Kręgu
Harcmistrz Adolf Netzel
Józef Pawliczak (bez rogatywki)
Drugi od prawej podharcmistrz Aleksander Szczepaniak - drużynowy Stalowej Trzynastki
Zgierz 1938
http://www.stalowa.pl/serwer/Members/C/R.pdf
Park im. Adama Mickiewicza - Park Julianowski
Tablica upamiętniająca łódzkich harcerzy zamordowanych w latach 1939 - 1945
https://archeologia.uni.lodz.pl/projekty/na-tropie-zbrodni-hitlerowskich/
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Chor%C4%85giew_%C5%81%C3%B3dzka_ZHP
- http://www.stalowa.pl/serwer/Members/C/R.pdf
- http://www.stalowa.pl/serwer/historiacd2.htm
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Mieczys%C5%82aw_%C5%81%C4%99towski
- https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82awa_Keni%C5%BCanka%E2%80%93Olbromska
- https://listakrzystka.pl/glydziak-piotr/
- Olgierd Ławrynowicz: Niemieckie zbrodnie nazistowskie w lasach podłódzkich. Weryfikacje archeologiczne miejsc pamięci
- http://www.stalowa.pl/XIII/index.php/druzyna/historia-druzyny/34-4-historia-druzyny-wojna-obronna-1939
- https://docplayer.pl/19243472-Xxxvi-wykaz-wazniejszych-wydarzen-z-zycia-druzyny.html
- https://docplayer.pl/16395958-Ix-rodowod-x-pluton.html