Plac Piastowski

Plac Piastowski
Tablica upamiętniająca ofiary egzekucji na Placu Piastowskim w Łodzi
Ustawiona na placu od strony ulicy Rybnej.
https://sztetl.org.pl/pl/media/11934-tablica-upamietniajaca-ofiary-egzekucji-na-placu-piastowskim-w-lodzi?ref=art&nid=48211

Przed wojną mówiło się o nim pl. Bazarowy lub Bazarny. Starsi łodzianie nazwali go też wtedy rybnym albo końskim rynkiem. I faktycznie było to miejsce handlu. Na początku XX stulecia stanęły tu charakterystyczne hale targowe wybudowane przez barona Tanfaniego, w którym znalazło się ponoć 140 sklepików. Ale w czasie wojny ten potężny plac w zachodniej części getta był nie tylko placem handlowym, lecz i miejscem publicznych egzekucji. W budynkach przylegającej do placu ul. Rybnej ulokowano wiele ważnych instytucji getta, m.in. Wydział dla Wysiedlonych, który pomagał Żydom przywiezionym z Europy zorganizować sobie życie w getcie. I właśnie z tego budynku przy ul. Rybnej 8 prowadzono więźniów na egzekucje.
Żydzi z Niemiec, Austrii czy Czech stali się przymusowymi świadkami pierwszej publicznej egzekucji, jaka odbyła się na pl. Bazarnym 21 lutego 1942 roku. Powieszono wówczas Maksa Hertza, wygnańca z Kolonii. Był drukarzem. Przybył do Łodzi z żoną i 9-letnią córeczką. Udało mu się wymknąć z getta, ale został aresztowany na dworcu, gdy z kieszeni wypadła mu łata z gwiazdą Dawida. Został przekazany do Centralnego Więzienia dla Żydów. Wyrok wykonano ku przestrodze dla innych mieszkańców getta, przede wszystkim właśnie tych przywiezionych z Rzeszy. Kilka miesięcy później odbyła się kolejna egzekucja. Stracono dwóch mężczyzn, którzy uciekli z przymusowych robót pod Poznaniem. Jeden z nich miał zaledwie 16 lat. 7 września 1942 roku powieszono na placu 17 Żydów deportowanych z Pabianic. Były też inne egzekucje.
Plac Bazarowy, którego charakter podkreślały charakterystyczne hale, był miejscem handlowania wszystkim, nie tylko jedzeniem, ale także książkami i starzyzną.
Niedaleko placu, gdzie odbywały się egzekucje - przy ul. Bazarnej 2 - mieścił się resort kołder.
Przy ul. Bazarnej 5, w miejscu dawnego domu modlitwy i starej mykwy, już w 1940 roku powstał oddział szpitalny, gdzie leczono chorych na dyzenterię. Funkcjonowała tam też oddana w połowie 1941 roku i świetnie wyposażona łaźnia, w której urządzano przymusowe kąpiele dla chorych na dezynterię. Do dyspozycji szpitala był także piec dezynfekcyjny, gdzie trafiały rzeczy zakaźnie chorych. Z kolei przy ul. Bazarnej 6 znajdował się Wydział Galanterii Drzewnej, w którym więźniowie getta wytwarzali m.in. różne skrzynie, komplety mebli do sypialni i kuchni, łóżeczka dziecięce, przeznaczone dla firm z Lipska, Drezna i Halle, a także zabawki dla dzieci, w tym domki dla lalek. Przy ul. Bazarnej zamieszkało wielu ważnych przesiedleńców z Niemiec: adwokatów, naukowców, działaczy społecznych - zanim większość z nich trafiła do transportów do Chełmna nad Nerem.
Źródło: Joanna Podolska, Litzmannstadt-Getto. Miejsca. Ludzie. Pamięć, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Wydawnictwo Księży Młyn, Łódź 2020, strony 111 - 112

Ziemię, na której znajduje się plac targowy, zakupił 1897 roku baron Giuseppe Wincenty Paweł Tanfani (1858 – 1935). Projekt zabudowań wokół placu wykonał wzięty łódzki architekt, Dawid Lande. Hale targowe wybudowano w 1902 roku. Cztery parterowe, podłużne budynki tworzyły kształt trapezu z niezadaszonym dziedzińcem wewnątrz. Narożniki hal ozdobione były kopułami. Budynek posiadał instalację bieżącej wody z własnego ujęcia. W obiekcie znajdowało się 145 sklepów, w tym także kwartał rybny, od którego nazwę wzięła pobliska ulica Rybna. W zachodniej części placu zachowano targ koński, teren pod niego został wybrukowany oraz wyposażony m.in. w poidła dla koni oraz publiczny szalet. Do czasów okupacji niemieckiej plac nazywał się Bazarowy (lub Bazarny). Stąd nazwa ulicy okalającej dzisiejszy Plac Piastowski – ulicy Bazarowej. Dziedziniec hal targowych oświetlały wyjątkowe, pięknie zdobione żeliwne latarnie, z których zachowała się jedna.

Po wojnie częściowo spalony budynek hal targowych rozebrano w 1947 roku, nadal funkcjonowało jednak targowisko. Przez kilka powojennych lat plac nosił nazwę Tanfaniego, na cześć fundatora okazałych hal. W 1956 roku targowisko zlikwidowano, na jego miejscu urządzono skwer. Nazwa placu została zmieniona na Piastowski. Przy okazji obchodów 100. rocznicy włączenia Bałut do Łodzi (24 kwietnia 2015 roku) ocalała zabytkowa latarnia została odrestaurowana i znów, po 75 latach przerwy, zaświeciła na placu Piastowskim. Latarnia ma bardzo ciekawe ornamenty, odlany z żeliwa ozdobny cokół, zwieńczenie w formie pastorału. Zachowały się też oryginalne elementy mechanizmu służącego do wciągania na szczyt klosza z palącą się naftową lampą.

Zdjęcia
Zamieszczone zdjęcia pochodzą z: https://www.facebook.com/media/set/?set=a.732316613593629.1073741928.108509279307702&type=3, za wyjatkiem podanych z innym źródłem

Plac Piastowski
Giuseppe Tanfani

Plac Piastowski
Hale targowe Tanfaniego

Plac Piastowski
Wejście na bazar Tanfaniego

Plac Piastowski
Hale targowe Tanfaniego

Plac Piastowski
Handel w getcie na Placu Bazatowym
http://baedekerlodz.blogspot.com/2015/02/litzmannstadt-getto-luty-1942-i-plac.html

Plac Piastowski
Egzekucja 7 września 1942 roku. powieszono na placu 17 Żydów deportowanych z Pabianic
http://baedekerlodz.blogspot.com/2015/02/litzmannstadt-getto-luty-1942-i-plac.html

Plac Piastowski
Częściowo spalone hale Tanfaniego

Plac Piastowski
Plac Piastowski, stan aktualny

Plac Piastowski
Plac Piastowski, stan aktualny

Plac Piastowski
Odnowiona zabytkowa latarnia

Plac Piastowski
Tablica na odnowionej latarni


Dodatkowe informacje
  1. http://www.lodzgetto.pl/plac_bazarowy.html,33
  2. https://www.facebook.com/media/set/?set=a.732316613593629.1073741928.108509279307702&type=3
  3. http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/43042,lodz-dawny-dom-kultury-(teren-dawnego-litzmannstadt-getto).html