Kompleks więzienia carskiego powstał w latach 1911-1912. Już w trakcie budowy pełnił rolę więzienia – obiekt wznosili więźniowie. W lipcu 1915 r. Rosjanie rozpoczęli ewakuację miasta, która objęła także personel i więźniów więzienia. Od sierpnia administrację więzienia objął niemiecki Zarząd Militarny Białystok-Grodno. Niemcy przetrzymywali w więzieniu głównie więźniów kryminalnych. Białystok został wyzwolony 19 lutego 1919 r., jednak więzienie zostało prawdopodobnie uruchomione dopiero 1 lipca tego roku.
W latach 1939-1941 więzienie było wykorzystywane przez władze sowieckie, w latach 1941-1944 przez władze niemieckie. Podczas okupacji niemieckiej przez kompleks mogło przejść nawet kilkadziesiąt tysięcy ludzi (stany dzienne po około 1,5 tys. osób), głównie Polaków, również Żydów, Słowian wschodnich i przedstawicieli innych nacji. Większość więźniów trafiła stąd do obozów, także koncentracyjnych, kilka tysięcy zginęło w egzekucjach na obrzeżach miasta; liczbę zabitych i zmarłych z powodu epidemii ocenia się na 6 tys.

Niemcy, wycofując się w lipcu 1944 r. zaminowali obiekt. Został on ponownie uruchomiony 10 września 1944 r. Część jego pomieszczeń została oddana do dyspozycji kontrwywiadu Smiersz II Frontu Białoruskiego, więzienie było ochraniane przez jednostki NKWD. W tym okresie do więzienia zwożono więźniów, z których następnie formowano transporty do sowieckich łagrów. Do końca stycznia 1945 r. deportowano stąd na Wschód około 5 tys. ludzi.
Po zakończeniu masowych deportacji oddział cel pojedynczych białostockiego więzienia objęli w posiadanie funkcjonariusze NKWD, którzy przekazali go latem 1945 r. Wydziałowi Śledczemu WUBP w Białymstoku.
W czasie budowy pojemność więzienia była obliczana na 470 więźniów, największe zaludnienie obiektu w powojennej historii miało miejsce w 1950 r., kiedy przetrzymywano w nim niemal 2 tys. więźniów.
W latach 1944-1956 w kompleksie przetrzymywano więźniów, prowadzono śledztwa, odbywały się rozprawy sądowe, wykonywano wyroki śmierci, wreszcie także grzebano zwłoki pomordowanych oraz przywiezionych z obław.
W więzieniu byli przetrzymywani najgroźniejsi – w opinii UB – więźniowie polityczni, tam też znajdowały się pomieszczenia służące do przesłuchań, w których dochodziło wielokrotnie do katowania więźniów, nieraz ze skutkiem śmiertelnym.
Po przejęciu więzienia przez UB wykonano w nim 250 tutaj wyroków śmierci. Niemal do końca 1945 roku skazańców rozstrzeliwało na dziedzińcu dwóch funkcjonariuszy UB. Tak zginęło kilkanaście osób. W 1946 roku większość z ponad 100 egzekucji wykonało trzech zamaskowanych katów. Od 1947 roku zabijano strzałem w tył głowy.
Na terenie więzienia i ogrodu przywięziennego położonego między więzieniem a koszarami przy ul. Bema 100  w latach 1944-1956 dokonywano pochówków więźniów straconych na mocy wyroków sądowych oraz przekazanych do pochowania osób poległych i zamordowanych w trakcie obław UB-MO-KBW-WP. W latach 1944-1947 straconych grzebano w więzieniu na zmianę z innymi miejscami.
Część skazańców zabitych w więzieniu była przywożona i wrzucana do dołów w Lesie Solnickim - znajduje się on pomiędzy Białymstokiem, Olmontami i Hryniewiczami, w lesie jest sieć rowów i okopów, więc łatwo było tam grzebać zwłoki.
W latach 1948-1956 teren przywięzienny wraz z ogrodem był prawdopodobnie jedynym miejscem grzebania straconych w Białymstoku więźniów. Według ostrożnych szacunków spoczęło tu co najmniej około dwustu ofiar represji komunistycznych.

Po 1956 r. w obiekcie mieściło się więzienie centralne, następnie Areszt Śledczy, Wojewódzki Zarząd Zakładów Karnych, wreszcie ponownie Areszt Śledczy, który funkcjonuje do dzisiaj. W czasie trwania stanu wojennego (1981-1982) przetrzymywano w nim internowanych członków opozycji.
Układ budynków nie zmienił się praktycznie (z małymi wyjątkami) od wybudowania. Wnętrza zostały całkowicie wyremontowane, więc pozostałości z lat 1944-1956 zachowały się jedynie na zewnątrz – są to przede wszystkim napisy na murze aresztu, gdzie znajdowały się kiedyś spacerniaki. Napisy pochodzą z całego okresu funkcjonowania obiektu. Obiekt wpisany do rejestru zabytków w 2002 r.

1. https://slady.ipn.gov.pl/sz/projekt-naukowo-badawc/wojewodztwo-podlaskie/bialystok/7647,Wiezienie-karno-sledcze-1944-1955-wiezienie-Centralne-1955-1956.html
2. https://poranny.pl/sienkiewicza-carskie-wiezienie-sto-lat-w-cieniu-40-kominow/ar/5455794
3. https://plus.poranny.pl/slady-stalinowskich-zbrodni-w-bialymstoku-ponad-20-miejsc/ar/11514248
4. https://www.sw.gov.pl/aktualnosc/areszt-sledczy-w-bialymstoku-uroczyste-otwarcie-miejsca-upamietnienia-ofiar-systemow-totalitarnych-na-terenie-aresztu-sledczego-w-bialymstoku
5. https://pl.wikipedia.org/wiki/Areszt_%C5%9Aledczy_Bia%C5%82ystok
6. https://plus.poranny.pl/slady-stalinowskich-zbrodni-w-bialymstoku-ponad-20-miejsc/ar/11514248
7. https://poranny.pl/sienkiewicza-carskie-wiezienie-sto-lat-w-cieniu-40-kominow/ar/5455794