Pomnik zamordowanych przez hitlerowców harcerzy Szarych Szeregów z plutonu „Alicja” Kedywu AK
Na terenie kościoła św. Józefa ul. Parkowa, przy Rynku Podgórskim
Odsłonięty w 2000 r.
W jego skład wchodziły harcerki i harcerze w wieku około 17–20 lat (najmłodszy Czesław Sutek, ps. „Cenio” miał 15 lat), a pierwszym dowódcą został Mieczysław Barycz, pseudonim Lis.
W lipcu 1943 roku, rozkazem komendanta Chorągwi Krakowskiej hm. Edwarda Heila, pluton Alicja został oddany do dyspozycji Kierownictwu Dywersji Krakowskiego Okręgu Armii Krajowej. Oddział liczył wówczas około pięćdziesięciu chłopców i dwanaście dziewcząt.
Członkowie Plutonu prowadzili działania sabotażowe: kolportaż nielegalnej prasy, zastraszanie rodzin niemieckich, niszczenie aparatów wyświetlających w kinach filmy propagandowe (Akcja „Kino”), sabotaż kolejowy, a także zdobywanie broni. Dziewczęta, pod dowództwem Anny Surowiec, ps. „Żywia”, zajmowały się głównie ubezpieczaniem akcji, łącznością i prowadziły działania wywiadowcze.
W początkach września 1943 roku w plutonie zaczęły się aresztowania i trwały do kwietnia 1944 roku. Największe nasilenie aresztowań miało miejsce w październiku i listopadzie 1943 roku. Ujęto prawie wszystkich chłopców i dwie dziewczyny. Do tak tragicznego losu plutonu przyczynił się w poważnej mierze jeden z jego członków Sławomir Mądrala ps. „Pirat”, który po aresztowaniu go razem z innymi kolegami, przyjął współpracę z Gestapo i wydawał w ich ręce swoich kolegów i przyjaciół.
Nazwiska kolejnych aresztowanych pojawiały się systematycznie na nowych „afiszach śmierci” budząc grozę i przerażenie wśród mieszkańców Podgórza.
Spośród aresztowanych straciło życie ponad czterdziestu chłopców i jedna dziewczyna, zostali rozstrzelani w publicznych egzekucjach, zakatowani w więzieniu na ul. Montelupich lub siedzibie Gestapo przy ul. Pomorskiej 2, przewiezieni do obozów koncentracyjnych (m.in. w Neuengamme i Ravensbrück). Przy życiu pozostali jedynie Janina Potoczek, ps. Telimena i Stanisław Pławecki, ps. Sulibor.
Zdrajca Sławomir Mądrala został zastrzelony z wyroku Sądu Polski Podziemnej w dniu 31 III 1944 roku.
Kolejnymi dowódcami plutonu „Alicja” byli:
- Mieczysław Barycz „Lis”, „Jacek” wychował się na krakowskim Podgórzu. Od najmłodszych lat należał do Związku Harcerstwa Polskiego. Był członkiem 3 Drużyny Podgórskiej im. Tadeusza Kościuszki. Z zwodu drukarz. Od pierwszych dni okupacji niemieckiej pracował wśród harcerzy. Odbierał przyrzeczenia od harcerek drużyny Janiny Potoczek-„Telimeny”. Od 1943 r. był hufcowym podgórskiego Roju Szarych Szeregów, który powołał do istnienia. Był dowódcą plutonu „Alicja”.
Po przejęciu plutonu przez „Szulcego”, a następnie przez „Powolnego”- pełnił funkcję z-cy dowódcy plutonu. W dniu 16 listopada 1943 roku idąc na spotkanie przy ulicy Dietla z „Telimeną”, został aresztowany przez Gestapo. Prawdopodobnie został wskazany przez Sławomira Mądralę „Pirata”. „Lis” miał wręczyć „Telimenie” teczkę z planami gmachu Luftgaukommando, na który to chłopcy z plutonu mieli dokonać sabotażu, przez spalenie ważnych dokumentów, tam znajdujących się.
Gestapowiec Koerner prowadzący sprawę harcerzy z Podgórza, potraktował „Lisa” jako dowódcę oddziału dywersyjnego, bo za takiego był przez chłopców uważany i o tym wiedział Mądrala. Koerner znęcał się nad nim bestialsko i w czasie przesłuchania zakatował go na śmierć swoimi butami. Jego męczeńska śmierć posłużyła za parawan dla jego aresztowanych kolegów. W czasie przesłuchania całą winę składali na „Lisa”, jako na dowódcę i Koerner nie mógł dokonywać konfrontacji, wściekając się, że go za wcześnie zamordował.
- Franciszek Baraniuk „Szulce”, „Franek” - od maja 1943 r. W 1938 r. drużynowy 19 Krakowskiej Drużyny Harcerzy, żołnierz Armii Krajowej (AK), członek konspiracyjnej Komendy Chorągwi „Szarych Szeregów”, twórca krakowskich Grup Szturmowych Szarych Szeregów. Dowodził plutonem „Cecylia”, następnie organizator i dowódca plutonu „Alicja”. Był bliskim współpracownikiem Komendanta Chorągwi Szarych Szeregów w Krakowie, hm Edwarda Heila „Jerzego”. Do jego obowiązków należało organizowanie szkoleń wojskowych Bojowych Szkół (BS) i Grup Szturmowych (GS). W sierpniu 1942 r. zorganizował szkolenie wojskowe na kursach podoficerskich i podchorążackich. Baraniuk w porozumieniu z porucznikiem Jesionowskim, oficerem szkoleniowym komendy miasta AK, wytypował trzy „piątki” harcerzy po kursach podoficerskich na kurs podchorążych. W lipcu 1943 przekazał pluton do dyspozycji Kedywu AK, pod rozkazy Ryszarda Nuszkiewicza ”Powolnego”. Z początkiem września 1943 r. został w nieznanych okolicznościach aresztowany przez Gestapo i skazany na karę śmierci przez rozstrzelanie. 28 października 1943 zginął w egzekucji publicznej przed Starą Bożnicą na placu przy ul. Szerokiej, wśród 30 więźniów, razem z „Szatanem” i Arkadiuszem Jagusiem.
- kpr. pchor. Wiesław Zapałowicz ps. „Miś”, „Rosomak”, „Ros” Od sierpnia 1939 r. w ramach pomaturalnego Hufca Pracy brat udział w budowie linii umocnień w miejscowości Wyry. Jako ochotnik zaciągnął się do Korpusu Pogranicza, a po wkroczeniu wojsk sowieckich walczył wraz z całą jednostką aż do wyczerpania amunicji. Po rozwiązaniu grupy w Toporowie dotarł do Krakowa.
W styczniu 1940 r. wraz z grupą harcerzy z drużyny im. Romualda Traugutta reaktywował VI drużynę harcerstwa na terenie Krakowa, która weszła w skład Szarych Szeregów. Na polecenie Eugeniusza Fika przystąpił do małego sabotażu, jak naklejanie na kamienicach polskich orłów z koroną, podrzucanie do niemieckich restauracji fiolek z jadem kiełbasianym, zbieranie informacji o oddziałach SS, rozrzucanie dwujęzycznych ulotek, itd.
W jesieni 1940 r. wraz z drużyną Szarych Szeregów przeszedł do ZWZ-AK. Wtedy też złożył przysięgę. Po ukończeniu szkoły podchorążych w lokalu na Małym Rynku 5 w Krakowie otrzymał w 1941 r. stopień kaprala podchorążego. Od 1942 r. był wykładowcą w dziedzinie uzbrojenia w Szkole Podchorążych I Odcinka AK.
W maju 1944 r. po wsypie został odkomenderowany do OP „Skok”. Tu uczestniczył w przyjmowaniu zrzutu z angielskich samolotów, przeprowadzał rekwizycje w niemieckich majątkach, uczestniczył w zdobyciu poczty w Opatowcu, brał udział w odbijaniu więźniów pod Bejscami.
Od Vll.1944 r. przebywał w SBP „Skała”. Brał udział we wszystkich akcjach Baonu. W oddziale pozostawał do stycznia 1945 r.
W czasie okupacji studiował na tajnej AGH i pracował w Hucie Szkła. Po 1945 r. objął stanowisko asystenta w Katedrze Mechaniki Teoretycznej i Wytrzymałości Materiałów. Równocześnie studiował na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym na UJ. W 1958 r. uzyskał doktorat, a w 1961 r. habilitację. W 1970 r. został profesorem nadzwyczajnym.
Zdjęcia
Dwa pierwsze zdjęcia przedstawiają członków plutonu „Alicja”
Jeden z niemieckich afiszów śmierci, z zaznaczonymi nazwiskami harcerzy z plutonu „Alicja”
Harcerze przy pomniku
Źródła
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik_pami%C4%99ci_harcerzy_plutonu_%E2%80%9EAlicja%E2%80%9D_w_Krakowie
- https://www.krakowpodgorze.zhp.pl/bohater-hufca/
- http://www.kedyw.info/wiki/Sylwetki_%C5%BCo%C5%82nierzy_Z#Zapa.C5.82owicz_Wies.C5.82aw_ps._.E2.80.9EMi.C5.9B.E2.80.9D.2C_.E2.80.9ERosomak.E2.80.9D.2C_.E2.80.9ERos.E2.80.9D
- https://plus.dziennikpolski24.pl/codziennie-nas-ubywalo-harcerze-z-plutonu-alicja/ar/c15-17097109
Na terenie kościoła św. Józefa ul. Parkowa, przy Rynku Podgórskim
Odsłonięty w 2000 r.
W jego skład wchodziły harcerki i harcerze w wieku około 17–20 lat (najmłodszy Czesław Sutek, ps. „Cenio” miał 15 lat), a pierwszym dowódcą został Mieczysław Barycz, pseudonim Lis.
W lipcu 1943 roku, rozkazem komendanta Chorągwi Krakowskiej hm. Edwarda Heila, pluton Alicja został oddany do dyspozycji Kierownictwu Dywersji Krakowskiego Okręgu Armii Krajowej. Oddział liczył wówczas około pięćdziesięciu chłopców i dwanaście dziewcząt.
Członkowie Plutonu prowadzili działania sabotażowe: kolportaż nielegalnej prasy, zastraszanie rodzin niemieckich, niszczenie aparatów wyświetlających w kinach filmy propagandowe (Akcja „Kino”), sabotaż kolejowy, a także zdobywanie broni. Dziewczęta, pod dowództwem Anny Surowiec, ps. „Żywia”, zajmowały się głównie ubezpieczaniem akcji, łącznością i prowadziły działania wywiadowcze.
W początkach września 1943 roku w plutonie zaczęły się aresztowania i trwały do kwietnia 1944 roku. Największe nasilenie aresztowań miało miejsce w październiku i listopadzie 1943 roku. Ujęto prawie wszystkich chłopców i dwie dziewczyny. Do tak tragicznego losu plutonu przyczynił się w poważnej mierze jeden z jego członków Sławomir Mądrala ps. „Pirat”, który po aresztowaniu go razem z innymi kolegami, przyjął współpracę z Gestapo i wydawał w ich ręce swoich kolegów i przyjaciół.
Nazwiska kolejnych aresztowanych pojawiały się systematycznie na nowych „afiszach śmierci” budząc grozę i przerażenie wśród mieszkańców Podgórza.
Spośród aresztowanych straciło życie ponad czterdziestu chłopców i jedna dziewczyna, zostali rozstrzelani w publicznych egzekucjach, zakatowani w więzieniu na ul. Montelupich lub siedzibie Gestapo przy ul. Pomorskiej 2, przewiezieni do obozów koncentracyjnych (m.in. w Neuengamme i Ravensbrück). Przy życiu pozostali jedynie Janina Potoczek, ps. Telimena i Stanisław Pławecki, ps. Sulibor.
Zdrajca Sławomir Mądrala został zastrzelony z wyroku Sądu Polski Podziemnej w dniu 31 III 1944 roku.
Kolejnymi dowódcami plutonu „Alicja” byli:
- Mieczysław Barycz „Lis”, „Jacek” wychował się na krakowskim Podgórzu. Od najmłodszych lat należał do Związku Harcerstwa Polskiego. Był członkiem 3 Drużyny Podgórskiej im. Tadeusza Kościuszki. Z zwodu drukarz. Od pierwszych dni okupacji niemieckiej pracował wśród harcerzy. Odbierał przyrzeczenia od harcerek drużyny Janiny Potoczek-„Telimeny”. Od 1943 r. był hufcowym podgórskiego Roju Szarych Szeregów, który powołał do istnienia. Był dowódcą plutonu „Alicja”.
Po przejęciu plutonu przez „Szulcego”, a następnie przez „Powolnego”- pełnił funkcję z-cy dowódcy plutonu. W dniu 16 listopada 1943 roku idąc na spotkanie przy ulicy Dietla z „Telimeną”, został aresztowany przez Gestapo. Prawdopodobnie został wskazany przez Sławomira Mądralę „Pirata”. „Lis” miał wręczyć „Telimenie” teczkę z planami gmachu Luftgaukommando, na który to chłopcy z plutonu mieli dokonać sabotażu, przez spalenie ważnych dokumentów, tam znajdujących się.
Gestapowiec Koerner prowadzący sprawę harcerzy z Podgórza, potraktował „Lisa” jako dowódcę oddziału dywersyjnego, bo za takiego był przez chłopców uważany i o tym wiedział Mądrala. Koerner znęcał się nad nim bestialsko i w czasie przesłuchania zakatował go na śmierć swoimi butami. Jego męczeńska śmierć posłużyła za parawan dla jego aresztowanych kolegów. W czasie przesłuchania całą winę składali na „Lisa”, jako na dowódcę i Koerner nie mógł dokonywać konfrontacji, wściekając się, że go za wcześnie zamordował. - Franciszek Baraniuk „Szulce”, „Franek” - od maja 1943 r. W 1938 r. drużynowy 19 Krakowskiej Drużyny Harcerzy, żołnierz Armii Krajowej (AK), członek konspiracyjnej Komendy Chorągwi „Szarych Szeregów”, twórca krakowskich Grup Szturmowych Szarych Szeregów. Dowodził plutonem „Cecylia”, następnie organizator i dowódca plutonu „Alicja”. Był bliskim współpracownikiem Komendanta Chorągwi Szarych Szeregów w Krakowie, hm Edwarda Heila „Jerzego”. Do jego obowiązków należało organizowanie szkoleń wojskowych Bojowych Szkół (BS) i Grup Szturmowych (GS). W sierpniu 1942 r. zorganizował szkolenie wojskowe na kursach podoficerskich i podchorążackich. Baraniuk w porozumieniu z porucznikiem Jesionowskim, oficerem szkoleniowym komendy miasta AK, wytypował trzy „piątki” harcerzy po kursach podoficerskich na kurs podchorążych. W lipcu 1943 przekazał pluton do dyspozycji Kedywu AK, pod rozkazy Ryszarda Nuszkiewicza ”Powolnego”. Z początkiem września 1943 r. został w nieznanych okolicznościach aresztowany przez Gestapo i skazany na karę śmierci przez rozstrzelanie. 28 października 1943 zginął w egzekucji publicznej przed Starą Bożnicą na placu przy ul. Szerokiej, wśród 30 więźniów, razem z „Szatanem” i Arkadiuszem Jagusiem.
- kpr. pchor. Wiesław Zapałowicz ps. „Miś”, „Rosomak”, „Ros” Od sierpnia 1939 r. w ramach pomaturalnego Hufca Pracy brat udział w budowie linii umocnień w miejscowości Wyry. Jako ochotnik zaciągnął się do Korpusu Pogranicza, a po wkroczeniu wojsk sowieckich walczył wraz z całą jednostką aż do wyczerpania amunicji. Po rozwiązaniu grupy w Toporowie dotarł do Krakowa.
W styczniu 1940 r. wraz z grupą harcerzy z drużyny im. Romualda Traugutta reaktywował VI drużynę harcerstwa na terenie Krakowa, która weszła w skład Szarych Szeregów. Na polecenie Eugeniusza Fika przystąpił do małego sabotażu, jak naklejanie na kamienicach polskich orłów z koroną, podrzucanie do niemieckich restauracji fiolek z jadem kiełbasianym, zbieranie informacji o oddziałach SS, rozrzucanie dwujęzycznych ulotek, itd.
W jesieni 1940 r. wraz z drużyną Szarych Szeregów przeszedł do ZWZ-AK. Wtedy też złożył przysięgę. Po ukończeniu szkoły podchorążych w lokalu na Małym Rynku 5 w Krakowie otrzymał w 1941 r. stopień kaprala podchorążego. Od 1942 r. był wykładowcą w dziedzinie uzbrojenia w Szkole Podchorążych I Odcinka AK.
W maju 1944 r. po wsypie został odkomenderowany do OP „Skok”. Tu uczestniczył w przyjmowaniu zrzutu z angielskich samolotów, przeprowadzał rekwizycje w niemieckich majątkach, uczestniczył w zdobyciu poczty w Opatowcu, brał udział w odbijaniu więźniów pod Bejscami.
Od Vll.1944 r. przebywał w SBP „Skała”. Brał udział we wszystkich akcjach Baonu. W oddziale pozostawał do stycznia 1945 r.
W czasie okupacji studiował na tajnej AGH i pracował w Hucie Szkła. Po 1945 r. objął stanowisko asystenta w Katedrze Mechaniki Teoretycznej i Wytrzymałości Materiałów. Równocześnie studiował na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym na UJ. W 1958 r. uzyskał doktorat, a w 1961 r. habilitację. W 1970 r. został profesorem nadzwyczajnym.
Dwa pierwsze zdjęcia przedstawiają członków plutonu „Alicja”
Jeden z niemieckich afiszów śmierci, z zaznaczonymi nazwiskami harcerzy z plutonu „Alicja”
Harcerze przy pomniku
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik_pami%C4%99ci_harcerzy_plutonu_%E2%80%9EAlicja%E2%80%9D_w_Krakowie
- https://www.krakowpodgorze.zhp.pl/bohater-hufca/
- http://www.kedyw.info/wiki/Sylwetki_%C5%BCo%C5%82nierzy_Z#Zapa.C5.82owicz_Wies.C5.82aw_ps._.E2.80.9EMi.C5.9B.E2.80.9D.2C_.E2.80.9ERosomak.E2.80.9D.2C_.E2.80.9ERos.E2.80.9D
- https://plus.dziennikpolski24.pl/codziennie-nas-ubywalo-harcerze-z-plutonu-alicja/ar/c15-17097109