Pomnik na placu Braci Kożuchów

Plac Braci Kożuchów, przy ulicy Ujejskiego Sosnowiec
Napis na pomniku
Pamięci Żydów polskich pomordowanych przez hitlerowców w latach II wojny światowej na terenie getta w Sosnowcu-Środuli
. https://sztetl.org.pl/pl/media/13563-pomnik-getto-w-sosnowcu-sroduli?ref=art&nid=50989

Pomnik został odsłonięty w 1995 r.

W czerwcu 1942 roku do Sosnowca przyjechał Mordechaj Anielewicz - komendant Żydowskiej Organizacji Bojowej i przebywał tam do września. Spotykał się z liderami organizacji młodzieżowych, opowiadał o głodzie, chorobach, przeludnieniu i zimnie, które zabijają ludzi w warszawskim getcie. Mówił o Łodzi i innych miastach gubernatorstwa, z których Żydzi zaczynają znikać. Namawiał do formowania ruchu oporu. – Ruchu oporu w Zagłębiu długo nie było. Młodzieżowe organizacje żydowskie kontynuowały swoją przedwojenną działalność, ale koncentrowały się na dokształcaniu. Wizyta Anielewicza była przełomem. Wymiernym efektem jego pobytu jest powołanie zagłębiowskiej Żydowskiej Organizacji Bojowej.
Komendant wkrótce wyjechał, ale młodym Zagłębiakom przysłał z Warszawy swoją łączniczkę Frumkę Płotnicką. Razem z nią działacze wzięli się za kopanie schronów i organizowanie broni. Chcieli być gotowi, gdy przyjdzie właściwy moment.
Podczas likwidacji dzielnic żydowskich doszło do walk w gettach w Sosnowcu i Będzinie, które rozpoczęły się w dniu 1 sierpnia 1943 roku. Lokalny oddział Żydowskiej Organizacji Bojowej, odpowiedział na działania Niemców akcją samoobrony ludności, znaną jako powstanie w getcie będzińsko-sosnowieckim. Dowodzili nią członkowie Żydowskiej Organizacji Bojowej: Józef i Bolesław Kożuchowie (związani z organizacją Hanoar Hacijoni), Frumka Płotnicka (łączniczka ŻOB na terenie kraju) oraz Cwi Brandes działacz Haszomer Hacair i członek kierownictwa ŻOB-u w Będzinie - wszyscy zginęli podczas walk w gettach na początku sierpnia.
Słabo uzbrojeni członkowie ruchu oporu, schronili się w uprzednio przygotowanych bunkrach (w tym w jednej z kamienic przy ul. Podsiadły w Będzinie) i stamtąd bronili się przed oddziałami niemieckimi.
Podczas akcji likwidacyjnej za próbę ucieczki lub opór zastrzelono 400 Żydów, jeden esesman został zastrzelony przez Żyda. W nocy z 2 na 3 sierpnia strzelano jeszcze do Niemców z kilku budynków getta. Opór został jednak stłumiony, Niemcy wyciągnęli z tych domów 27 osób, w tym dwie martwe. Wszyscy uczestnicy zrywu prawdopodobnie zginęli w czasie walk. Tylko ok. 30 osobom udało się przedrzeć z getta i następnie uciec na Węgry i Słowację.

Organizatorami zbrojnego oporu byli:

• Bolesław Kożuch, właściwie Bencjon Kożuch (ur. ?, zm. sierpień 1943) – żydowski działacz ruchu oporu w czasie II wojny światowej, działacz syjonistyczny, współorganizator i członek miejskiego oddziału organizacji Hanoar Hacijoni. Młodszy brat Józefa Kożucha. Urodził się w Sosnowcu jako syn Zelmana Kożucha. Mieszkał przy ul. Dekerta. Był uczniem Gimnazjum im. Stanisława Staszica w Sosnowcu. Podczas powstania dowodził jednym z oddziałów.
• Józef Kożuch, właściwie Azriel Kożuch (ur. 16 maja 1919 r., w Sosnowcu, prawdopodobnie 1/2 sierpnia 1943) – żydowski działacz ruchu oporu w czasie II wojny światowej, działacz syjonistyczny, współorganizator, członek i lider miejskiego oddziału organizacji Hanoar Hacijoni. Starszy brat Bolesława Kożucha. Urodził się w Sosnowcu jako syn działacza syjonistycznego Zelmana Kożucha. Mieszkał przy ul. Dekerta. Był absolwentem Gimnazjum Państwowego im. Stanisława Staszica w Sosnowcu. W 1938 r., zdał egzamin maturalny. Od połowy lat 30. XX w., był aktywnym działaczem syjonistycznym, wierząc w potrzebę powstania wolnego państwa Izrael. W pierwszym okresie okupacji niemieckiej zaangażowany był w tajne nauczanie oraz szkolenie młodzieży w zakresie samoobrony. Nawiązał między innymi współpracę z organizacją Haszomer Hacair.
• Cwi Brandes, również Zvi Brandes (ur. 1917 w Żarkach, zm. 1943) – żydowski działacz ruchu oporu w czasie II wojny światowej, a także organizacji Ha-Szomer Ha-Cair. Wraz z Józefem Kapłanem założył w Żarkach organizacyjną fermę rolniczą Haszomer Hacair. Był współorganizatorem ruchu oporu w Zagłębiu Dąbrowskim; od stycznia 1943 r. członkiem kierownictwa Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) w getcie będzińskim. Uczestniczył w obronie bunkrów. Poległ na początku sierpnia 1943 r.
• Frumka (Fruma) Płotnicka (Plotnitzki) (ur. w 1914 w Pińsku na Polesiu, zm. 3 sierpnia 1943 w Będzinie) – żydowska działaczka ruchu oporu w czasie II wojny światowej, członkini syjonistycznej organizacji Dror, łączniczka Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) na terenie kraju, organizatorka samoobrony w getcie warszawskim oraz w Zagłębiu Dąbrowskim.

Zdjęcia
Frumka Płotnicka


Lokalizacja placu Braci Kożuchów
https://www.google.pl/maps/place/plac+Ko%C5%BCuch%C3%B3w,+41-200+Sosnowiec/@50.293017,19.1618563,18z/data=!4m5!3m4!1s0x4716daf3f573d5af:0x57fd0a4911c0e7fd!8m2!3d50.2935225!4d19.1627361

Piśmiennictwo

1. http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/2844,sosnowiec-srodula--getto-zydowskie.html
2. https://pl.wikipedia.org/wiki/Op%C3%B3r_w_getcie_b%C4%99dzi%C5%84sko-sosnowieckim
3. http://katowice.wyborcza.pl/katowice/7,35055,22304887,zydzi-z-bedzinskiego-getta-tez-organizowali-powstanie-grupka.html
4. https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw_Ko%C5%BCuch
5. https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Ko%C5%BCuch
6. https://pl.wikipedia.org/wiki/Frumka_P%C5%82otnicka
7. https://pl.wikipedia.org/wiki/Cwi_Brandes