Muzeum zostało otwarte 31 lipca 2004, w przeddzień 60. rocznicy wybuchu powstania. Mieści się w dawnej Elektrowni Tramwajów Miejskich w Warszawie przy ul. Grzybowskiej 79, przekazanej na ten cel decyzją ówczesnego prezydenta Warszawy Lecha Kaczyńskiego.
Ekspozycja jest zlokalizowana na trzech kondygnacjach (parter, antresola i piętro), na całkowitej powierzchni ponad 30 tys.m². Składa się na nią ok. 1000 – z ponad 30 000 zgromadzonych – eksponatów: broń, dokumenty, listy, przedmioty osobiste, 1500 fotografii, ponad 200 informacji biograficznych i historycznych, a także mapy, tablice oraz filmy z 1944.
Wszystkie napisy na eksponatach opracowano w językach polskim i angielskim. Elementy ekspozycji zawierające drastyczne sceny (m.in. zbrodnie w Palmirach i powstańczy szpital) zostały odpowiednio oznakowane. W cenie biletu można też obejrzeć film Miasto ruin.
Muzeum ma charakter interaktywny i narracyjny: oddziałuje obrazem, światłem i dźwiękiem. Aranżacja wnętrza i wykorzystanie efektów multimedialnych mają przybliżyć powstańczą rzeczywistość. Wiele elementów ekspozycji ukazuje historię powstania poprzez pryzmat przeżyć i losów jego uczestników. Wytyczona trasa przedstawia chronologię wydarzeń i prowadzi przez poszczególne sale tematyczne. Zwiedzający poruszają się w scenerii sprzed ponad 60 lat, chodząc po granitowym bruku.
Ekspozycja stała składa się z następujących części powiązanych chronologicznie:
Parter - wystawa poświęcona II wojnie światowej od września 1939 do zakończenia akcji „Burza”, ze szczególny uwzględnieniem sytuacji w Warszawie (terror niemiecki, przygotowania do powstania).Przedstawiono też sam wybuch powstania – godzinę „W” Można wysłuchać wspomnień pięciorga powstańców w przeddzień 60. rocznicy powstania.
Antresola - przedstawiono losy powstania w sierpniu 1944 oraz życie w powstańczej Warszawie. Zaprezentowano przebieg walki w sierpniu 1944 oraz życie codzienne w powstańczej Warszawie. Pokazano tutaj m.in. ludobójstwo na Woli (protokoły PCK z ekshumacji zwłok ofiar), zdobycie Gęsiówki, W gablotach umieszczone zostały różne rodzaje broni wykorzystywane przez obie walczące strony.
Piętro - przedstawiono sytuację w Warszawie do dnia kapitulacji powstania, zniszczenie miasta, exodus ludności cywilnej, warunki życia powstańców w niemieckich obozach jenieckich, a także sytuację międzynarodową oraz utworzenie komunistycznego rządu w Lublinie. Pokazane są pokazuje walki we wrześniu toczące się na Czerniakowie, Mokotowie i Żoliborzu, udział w powstaniu żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych i Armii Ludowej, a także cudzoziemców.
Uzupełnienie ekspozycji stanowią eksponaty znajdujące się w Sali pod Liberatorem. Centralnym punktem sali jest replika samolotu Consolidated B-24 Liberator, pilotowanego przez kapitana Zbigniewa Szostaka, zestrzelonego przez myśliwce Luftwaffe w okolicach Bochni. Pod samolotem znajduje się ekspozycja poświęcona alianckim zrzutom dla walczącej Warszawy.
W podziemiach Sali pod Liberatorem znajduje się wystawa „Niemcy w okupowanej Warszawie” przedstawiająca historię lat 1939–1944 widzianą oczami tych, przeciwko którym wybuchło powstanie.
W budynku Muzeum znajduje się kaplica, której patronem jest walczący w powstaniu ks. Józef Stanek, który został schwytany przez Niemców, a następnie powieszony na własnej stule podczas pacyfikacji Czerniakowa 23 września 1944 roku. Józef Stanek został beatyfikowany w 1999 roku przez Jana Pawła II.
Na terenie Muzeum znajduje się Park Wolności, którego centralnym elementem jest Mur Pamięci o długości 156 m, na którym wyryto ponad 11 tysięcy nazwisk żołnierzy Armii Krajowej poległych w powstaniu.
W centralnej części Muru zawieszono ważący 230 kg dzwon „Monter”, poświęcony Antoniemu Chruścielowi – dowódcy powstania warszawskiego, trzykrotnemu kawalerowi Orderu Virtuti Militari i Krzyża Walecznych. Dzwon bije 1 sierpnia o godzinie „W”, czyli o 17.00 – godzinie wybuchu powstania warszawskiego.
Na terenie Parku Wolności znajduje się kilka upamiętnień:
monument upamiętniający udział adwokatów w powstaniu warszawskim
pomnik ku czci żołnierzy służb sanitarnych poległych w powstaniu
pomnik gruzińskich oficerów kontraktowych
pomnik upamiętniający kobiety, które oddały swoje życie w czasie II wojny światowej w walce o wolność i niepodległość Polski
monument Pamięci Filmowców, Członków Wydziału Propagandy Referatu Filmowego BIP KG AK, realizatorów kronik filmowych Powstania Warszawskiego „Warszawa Walczy”
Pomiędzy budynkiem muzeum a Murem Pamięci znajduje się wykonana w 2004 replika powstańczego wozu pancernego „Kubuś”
Zdjęcia
Powstańcze opaski, zegar wskazujący godzinę „W” oraz motocykl BMW R 12 wykorzystywany przez armię niemiecką w czasie II wojny światowej
Wystawa „Niemcy w okupowanej Warszawie”
Fragment stałej ekspozycji broni: niemieckie karabiny Kar98k (u góry) oraz EMP (poniżej)