Obelisk upamiętniający odbicie Jana Bytnara „Rudego”

ul. Stawki 4/6
26 marca 1993, w 50. rocznicę akcji pod Arsenałem, premier Hanna Suchocka odsłoniła przed budynkiem kamień pamiątkowy z lilijką oraz znakiem Polski Walczącej. 26 marca 2003 na kamieniu pamiątkowym umieszczono dodatkowo tablicę od weteranów Armii Krajowej z batalionów „Zośka” i „Parasol”.
26 marca 1943 w pobliżu Arsenału u zbiegu ulic: Bielańskiej, Długiej i Nalewki w Warszawie została przeprowadzona akcja Grup Szturmowych Szarych Szeregów o kryptonimie „Meksyk II”.
W jej wyniku uwolniono podharcmistrza Jana Bytnara „Rudego” oraz 20 innych więźniów przewożonych po przesłuchaniach z siedziby Gestapo w alei J. Ch. Szucha 25 do więzienia Pawiak przy ul. Dzielnej 24/26.
Akcja została zaplanowana przez Tadeusza Zawadzkiego ps. „Zośka”. Jej dowódcą był Stanisław Broniewski ps. „Orsza”.
Do bezpośredniego udziału w akcji wyznaczono 28 członków warszawskich Grup Szturmowych. Niemal wszyscy należeli albo do dowodzonego przez „Zośkę” hufca „Centrum” lub też byli podwładnymi „Rudego” w hufcu „Południe”. Średnia wieku uczestników akcji pod Arsenałem wynosiła około 21 lat.
W wyniku ataku uwolniono 21 więźniów, w tym „Rudego” oraz Henryka Ostrowskiego ps. „Henryk”, „Heniek”, „Kos”, „Burłaj” harcmistrza, komendanta Grup Szturmowych Szarych Szeregów hufca „Praga”. Blisko połowę z nich stanowiły kobiety.
Niemogącego poruszać się o własnych siłach „Rudego” przeniesiono na rękach do samochodu ewakuacyjnego, którym został przewieziony na ul. Kazimierzowską 15 do mieszkania Gustawa Wuttke. Stąd 28 marca przeniesiono go do mieszkania przy ul. Karłowicza 18, gdzie został poddany operacji. Ze względu na krytyczny stan został przewieziony do Szpitala Wolskiego, gdzie zmarł.
Został pochowany pod fikcyjnym nazwiskiem Jana Domańskiego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
W wyniku odniesionych ran zmarł Aleksy Dawidowski "Alek" i Tadeusz Krzyżewicz "Buzdygan". W czasie akcji zatrzymany został Hubert Lenk "Hubert", którego Niemcy rozstrzelali 7 maja 1943. W czasie odbijania "Rudego" zginęła również Helena Siemieńska, jedna z więźniarek.
W akcji pod Arsenałem po stronie niemieckiej było czterech zabitych i prawdopodobnie dziewięciu rannych. 27 marca hitlerowcy rozstrzelali w ramach odwetu 140 Polaków.
W kwietniu 1943 roku wywiad Armii Krajowej zidentyfikował głównych sprawców śmierci Jana Bytnara - byli to SS-Oberscharfuehrer Hubert Schulz i SS-Rottenfuehrer Ewald Lange. To oni przesłuchiwali i torturowali 22-letniego "Rudego". Wystawił ich Zygmunt Kaczyński "Wesoły". 6 maja 1943 roku ppor. Tadeusz Zawadzki "Zośka" zlikwidował Huberta Schulza z wyroku sądu podziemnego, w dwa tygodnie później ppor. Andrzej Góral "Tomasz" wykonał wyrok śmierci na Ewaldzie Lange.
3 maja 1943 Komendant Sił Zbrojnych w Kraju Stefan Rowecki „Grot” nadał pośmiertnie Aleksemu Dawidowskiemu Krzyż Orderu Virtuti Militari V klasy za bohaterską postawę wobec wroga i śmierć na posterunku. „Alek” był pierwszym harcerzem Szarych Szeregów, który otrzymał to najwyższe polskie odznaczenie wojskowe. Tym samym rozkazem „Grot” nadał Tadeuszowi Krzyżewiczowi (również pośmiertnie), Tadeuszowi Zawadzkiemu, Janowi Rodowiczowi, Jerzemu Gawinowi, Sławomirowi Bittnerowi oraz Eugeniuszowi Koecherowi Krzyże Walecznych.
15 sierpnia 1943 roku rozkazem Naczelnika Harcerzy, Bytnar został pośmiertnie mianowany harcmistrzem, a następnie podporucznikiem i odznaczony Krzyżem Walecznych. Pseudonimem Bytnara – „Rudy” nazwano 2. kompanię harcerskiego batalionu AK Zośka.
II wojnę światową przeżyło 11 uczestników akcji. W lipcu 2011 zmarł ostatni z nich – Kazimierz Łodziński „Kapsiut”.
26 września 2009 roku za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej został pośmiertnie odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

Nagrania

Wspomnienia uczestników akcji odbicia Jana Bytnara z rąk gestapo. Opowiadają: Stanisław Broniewski "Orsza". Lech Suski "Katoda", Witold Bartnicki "Kadłubek", Zygmunt Kaczyński "Wesoły" i Andrzej Wolski "Jur".
https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/809761,Akcja-pod-Arsenalem-odbic-Rudego-z-rak-Gestapo

Zdzisława Bytnar o swoim synu
https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1592777,Zdzislawa-Bytnar-Matka-Rudego

Wspomnienia Stanisława Sieradzkiego
https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/573501,Strzaly-pod-Arsenalem-uwolnic-Rudego

Wspomnienia Zbigniewa Lenka
https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/573501,Strzaly-pod-Arsenalem-uwolnic-Rudego

Zdjęcia

Jan Bytnar „Rudy”

Stanisław Broniewski ps. „Orsza”.

Piśmiennictwo

https://pl.wikipedia.org/wiki/Akcja_pod_Arsena%C5%82em
https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/573501,Strzaly-pod-Arsenalem-uwolnic-Rudego