Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL

Rakowiecka 37
Muzeum gromadzi pamiątki związane z historią żołnierzy wyklętych, powojennego podziemia antykomunistycznego oraz organizacji niepodległościowych z czasów PRL.
Muzeum powstaje w zabudowaniach aresztu śledczego Warszawa-Mokotów.
Otwarcie wszystkich ekspozycji Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL w Warszawie planowane jest na 1 marca 2023 r. i przypadający wtedy Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych.
Początkiem aresztu śledczego było więzienie zbudowane w latach 1902–1904 przez władze rosyjskie.
Więzienie działało nadal w czasach w II Rzeczypospolitej, na jego terenie funkcjonowała szkoła, biblioteka, sala gimnastyczna oraz ogrodnictwo. Służyło jako areszt śledczy i miejsce egzekucji.
W czasie II wojny światowej więzienie pełniło funkcje pomocnicze dla głównego niemieckiego więzienia, którym był Pawiak. W listopadzie 1941 przebywało tam rekordowe 2505 więźniów. Pod koniec lipca 1944 roku 665 więźniów (ok. 30% stanu) zwolniono, część przewieziono do zakładów karnych w Kaliszu i Poznaniu, pozostałych Niemcy zamierzali skierować do kopania rowów przeciwczołgowych.
Pierwszego dnia powstania warszawskiego żołnierze z 1. kompanii szturmowej 4. Rejonu Obwodu Mokotów AK podjęli nieudaną próbę zdobycia więzienia. Następnego dnia w odwecie SS rozstrzelało na więziennym dziedzińcu ok. 600 więźniów. W obliczu nieuchronnej śmierci część osadzonych podniosła bunt i przy pomocy mieszkańców Mokotowa kilkuset więźniów zdołało uciec.
Niezniszczone w większości w czasie działań wojennych więzienie podjęło swoją działalność w 1945 po wycofaniu się Niemców z Warszawy. Placówka została obsadzona przez jednostki armii sowieckiej, które stacjonowały tu najprawdopodobniej do połowy marca 1945 r., kiedy to obiekt przekazano Departamentowi Więziennictwa i Obozów Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego.
Pierwsi więźniowie z antykomunistycznego podziemia zaczęli się pojawiać w kwietniu i maju 1945 r. Rakowiecka szybko stała się katownią UB. Przywożono tu aresztowanych, od których bezpieka miała nadzieję wydobyć obciążające zeznania.
Na terenie aresztu w latach 40. i 50. ubiegłego stulecia, zamordowani zostali m.in.:

płk Bernard Adamecki - oficer pilot obserwator Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej i ludowego Wojska Polskiego oraz 5 oficerów Wojsk Lotniczych
kpt. Henryk Borowy-Borowski „Trzmiel” – dowódca Ośrodka Mobilizacyjnego Wileńskiego Okręgu Armii Krajowej
por. Stefan Bronarski „Liść” – komendant 11 Grupy Operacyjnej NSZ i 4 zołnierzy 11 Grupy
płk Łukasz Ciepliński "Pług" - żołnierz Organizacji Orła Białego, ZWZ-AK oraz NIE i DSZ, prezes IV Komendy Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość - oraz członkowie Zarządu Głównego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”
gen. August Emil Fieldorf „Nil” - żołnierz Legionów Polskich, podpułkownik piechoty Wojska Polskiego II RP, organizator i dowódca Kedywu Armii Krajowej i zastępca Komendanta Głównego AK
kmdr Stanisław Mieszkowski - szef Sztabu Głównego Marynarki Wojennej, dowódca Floty oraz 2 oficerów Marynarki Wojennej
ppor. Lucjan Minkiewicz „Wiktor” – żołnierz 6 Brygady Wileńskiej Armii Krajowej
ppłk Antoni Olechnowicz „Pohorecki” – komendant Oddziału II komendy Okręgu Wileńskiego AK
rtm. Witold Pilecki "Witold" - współzałożyciel Tajnej Armii Polskiej, żołnierz Armii Krajowej, więzień i organizator ruchu oporu w KL Auschwitz. Autor raportów o Holocauście, tzw. Raportów Pileckiego.
mjr Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka” - żołnierz kawalerii Wojska Polskiego i Armii Krajowej, dowódca 5 Wileńskiej Brygady AK

Ciała zamordowanych chowano potajemnie na terenie więzienia, na Służewie i przy murze Cmentarza Komunalnego w tzw. kwaterze „na Łączce” (ocenia się, że pochowano tutaj do 300 osób. Spośród nich zidentyfikowano 47).
Na terenie więzienia wykonano ponad 350 wyroków śmierci, a liczba osób zakatowanych w trakcie śledztwa pozostaje nieznana.
Więzieni na Rakowieckiej byli także:

Antoni Baraniak - kapelan i sekretarz prymasów Polski Augusta Hlonda (1933–1948) oraz Stefana Wyszyńskiego (1949–1951), biskup pomocniczy gnieźnieński w latach 1951–1957, arcybiskup metropolita poznański w latach 1957–1977
Kazimierz Damazy Moczarski - szef Biura Informacji i Propagandy ZWZ-AK.
Stanisław Skalski – as myśliwski okresu II wojny światowej o najwyższej liczbie zestrzeleń wśród polskich pilotów
Jürgen Stroop – SS-Gruppenführer, zbrodniarz hitlerowski, odpowiedzialny m.in. za krwawe stłumienie powstania w getcie warszawskim
Jacek Kuroń - polski polityk, historyk, działacz tzw. czerwonego harcerstwa, jeden z przywódców opozycji w okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, współzałożyciel Komitetu Obrony Robotników
Jan Rulewski - polski polityk i związkowiec, w latach 1980–1981 oraz powtórnie od 1990 przewodniczył Regionowi Bydgoskiemu Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”, poseł na Sejm I, II i III kadencji, senator VII, VIII i IX kadencji

Nagrania

Ks. Tomasz Trzaska - kapelan Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL
https://polskieradio24.pl/130/5925/artykul/2625237,pawilon-x-wiezienia-przy-ul-rakowieckiej-miejsce-szczegolne-dla-historii-polski

Zdjęcia i filmy

Cela, gdzie więziono rotmistrza Witolda Pileckiego

Miejsce wykonywania wyroków śmierci poprzez strzał w tył głowy

Szubienica

Opuszczający więzienie po amnestii w 1947 roku, skierowanej do żołnierzy i działaczy polskiego podziemia antykomunistycznego

Zapadnia szubienicy w podziemiach aresztu – domniemane miejsce stracenia gen. Augusta Emila Fieldorfa Nila

Piśmiennictwo

https://pl.wikipedia.org/wiki/Muzeum_%C5%BBo%C5%82nierzy_Wykl%C4%99tych_i_Wi%C4%99%C5%BAni%C3%B3w_Politycznych_PRL
https://www.muzeumrakowiecka37.pl/historia-rakowieckiej
https://www.rp.pl/plus-minus/art6176431-historia-zza-krat
https://gazeta.policja.pl/997/archiwum-1/2017/numer-145-042017/141172,Rakowiecka-37.html