Tablica upamiętniająca śmierć sztabu ŻOB
Pamiątkowy kamień
obok niewielkiego kopca usypanego pośrodku skweru, na rogu ul. Zamenhofa i ul. Miłej.
W tym miejscu 8 maja 1943 roku poległ śmiercią żołnierza komendant powstania w getcie Warszawy Mordechaj Anielewicz wraz ze sztabem Żydowskiej Organizacji Bojowej.
Na szczycie kopca znajduje się obelisk-kamień. Na kamieniu wyryto napis:
Kopiec powstańców warszawskiego getta, usypany z gruzów ulicy Miłej, przed wojną jednej z najruchliwszych ulic żydowskiej Warszawy. Tu w ruinach bunkra przy Miłej 18 spoczywają członkowie sztabu Żydowskiej Organizacji Bojowej, wśród nich Mordechaj Anielewicz, dowódca powstania, inni bojownicy, a także osoby cywilne. 8 maja 1943 roku, po trzech tygodniach walki, otoczeni przez hitlerowców, zginęli lub odebrali sobie życie nie chcąc ginąć z ręki wroga. W getcie wybudowano kilkaset bunkrów. Wykryte i zniszczone stały się mogiłami. Chociaż nie ocaliły swoich mieszkańców są symbolem woli życia Żydów Warszawy. Bunkier przy Miłej 18 był największy w getcie. Poniosło w nim śmierć ponad stu bojowców. Bunkier sztabu Żydowskiej Organizacji Bojowej
W czasie powstania sztab Żydowskiej Organizacji Bojowej znajdował się przy ul. Miłej 29, zaś po jego wykryciu przeniósł się do schronu przy Miłej 18. Był to duży, dobrze wyposażony w broń i żywność bunkier, z doprowadzoną wodą i elektrycznością, zbudowany pod kamienicą zniszczoną we wrześniu 1939. Należał do osób z żydowskiego półświatka (tzw. czompów) dowodzonych przez Szmula Aszera. Przecinał go długi wąski korytarz, po którego obu stronach znajdowały się pokoje. Powstańcy nadali im nazwy Treblinka, Trawniki, Poniatów, Piaski, Getto. Do bunkra prowadziło sześć wejść.
8 maja 1943 bunkier, w którym znajdowało się ok. 300 osób, został otoczony przez Niemców i kolaborujące z nimi oddziały Ukraińców. Po wezwaniu do poddania się, część ukrywających się (głównie ludność cywilna) opuściła bunkier i poddała się. Żołnierze ŻOB-u, którzy pozostali w środku, próbowali podjąć nierówną walkę, jednak Niemcy zaczęli wpuszczać do środka gaz.
Żydowscy bojowcy popełnili zbiorowe samobójstwo. Zginęło ok. 120 powstańców, w tym dowódca ŻOB Mordechaj Anielewicz ze swoją dziewczyną Mirą Fuchrer.
Przeżyło ok. 15 osób m.in. Michał Rozenfeld, Tosia Altman, Jehuda Węgrower, Pnina Zalcman i Menachem Bigelman, którym udało się wydostać się z bunkra przez szóste, nieodkryte przez Niemców wyjście,. Niektórzy z ocalałych wkrótce zmarli wskutek odniesionych ran lub zatrucia gazem, pozostali zginęli później po stronie „aryjskiej”.
Mordechaj Anielewicz
Mordechaj Anielewicz, ps. Marian, Malachi, Aniołek (ur. 1919 w Wyszkowie, zm. 8 maja 1943 w Warszawie) – polski działacz młodzieżowy i konspiracyjny pochodzenia żydowskiego, dowódca Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB), przywódca powstania w getcie warszawskim.
Był synem Abrama i Cyrli z domu Zandram. Kiedy miał kilka lat, rodzina Anielewiczów przeprowadziła się z Wyszkowa do Warszawy.
Uczył się w prywatnym hebrajskim męskim Gimnazjum Towarzystwa „Laor” („Ku światłu”) przy ul. Nalewki 2a. Dzięki bardzo dobrym wynikom w nauce był zwolniony z czesnego. Zdał maturę w 1938.
W 1933 wstąpił do prawicowej organizacji młodzieżowej Betar. Od 1934 należał do lewicowo-syjonistycznej organizacji skautowskiej Ha-Szomer Ha-Cair. Od 1937 był dowódcą oddziału (gdudu) hufca „Bechazit” i członkiem komendy warszawskiej, a w 1939 wszedł do Komendy Naczelnej. W latach 1936–1938 organizator samoobrony przeciwko antysemickim akcjom ONR, a także przeciwko nacjonalistom żydowskim.
W czasie kampanii wrześniowej wraz z kolegami z organizacji Ha-Szomer Ha-Cair usiłował przedostać się do Rumunii.
Od końca 1939 roku kontynuował swoją działalność w Komendzie Naczelnej Ha-Szomer Ha-Cair, był instruktorem w kibucu przy ul. Nalewki 23.
W marcu 1942 w getcie warszawskim zaczął współorganizować żydowski Blok Antyfaszystowski. W 1942 organizował grupy samoobrony Żydów w Będzinie i Sosnowcu. Wrócił do Warszawy jesienią 1942, już po zakończeniu wielkiej akcji deportacyjnej do Treblinki.
Od października 1942 komendant Żydowskiej Organizacji Bojowej. Był m.in. współorganizatorem zamachu dokonanego 29 października 1942 na zastępcę komendanta Żydowskiej Służby Porządkowej Jakuba Lejkina.
W dniach 18–21 stycznia 1943 kierował pierwszą zbrojną samoobroną w getcie warszawskim, która doprowadziła do przerwania drugiej niemieckiej akcji deportacyjnej do Treblinki.
19 kwietnia 1943 Mordechaj Anielewicz stanął na czele powstania w getcie warszawskim. Zginął 8 maja 1943 wraz z członkami dowództwa ŻOB w otoczonym przez Niemców bunkrze przy ul. Miłej 18. Dokładne okoliczności jego śmierci nie są znane.
Rozkazem L.400/BP z dnia 25 lipca 1944 Komendy Głównej Armii Krajowej Mordechaj Anielewicz został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Walecznych.
Zdjęcia
Mordechaj Anielewicz
Kopiec
Tablica pamiątkowa
Piśmiennictwo
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Mordechaj_Anielewicz
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Bunkier_Anielewicza_w_Warszawie
Pamiątkowy kamień
obok niewielkiego kopca usypanego pośrodku skweru, na rogu ul. Zamenhofa i ul. Miłej.
Kopiec powstańców warszawskiego getta, usypany z gruzów ulicy Miłej, przed wojną jednej z najruchliwszych ulic żydowskiej Warszawy. Tu w ruinach bunkra przy Miłej 18 spoczywają członkowie sztabu Żydowskiej Organizacji Bojowej, wśród nich Mordechaj Anielewicz, dowódca powstania, inni bojownicy, a także osoby cywilne. 8 maja 1943 roku, po trzech tygodniach walki, otoczeni przez hitlerowców, zginęli lub odebrali sobie życie nie chcąc ginąć z ręki wroga. W getcie wybudowano kilkaset bunkrów. Wykryte i zniszczone stały się mogiłami. Chociaż nie ocaliły swoich mieszkańców są symbolem woli życia Żydów Warszawy. Bunkier przy Miłej 18 był największy w getcie. Poniosło w nim śmierć ponad stu bojowców.
8 maja 1943 bunkier, w którym znajdowało się ok. 300 osób, został otoczony przez Niemców i kolaborujące z nimi oddziały Ukraińców. Po wezwaniu do poddania się, część ukrywających się (głównie ludność cywilna) opuściła bunkier i poddała się. Żołnierze ŻOB-u, którzy pozostali w środku, próbowali podjąć nierówną walkę, jednak Niemcy zaczęli wpuszczać do środka gaz. Żydowscy bojowcy popełnili zbiorowe samobójstwo. Zginęło ok. 120 powstańców, w tym dowódca ŻOB Mordechaj Anielewicz ze swoją dziewczyną Mirą Fuchrer.
Przeżyło ok. 15 osób m.in. Michał Rozenfeld, Tosia Altman, Jehuda Węgrower, Pnina Zalcman i Menachem Bigelman, którym udało się wydostać się z bunkra przez szóste, nieodkryte przez Niemców wyjście,. Niektórzy z ocalałych wkrótce zmarli wskutek odniesionych ran lub zatrucia gazem, pozostali zginęli później po stronie „aryjskiej”.
Był synem Abrama i Cyrli z domu Zandram. Kiedy miał kilka lat, rodzina Anielewiczów przeprowadziła się z Wyszkowa do Warszawy.
Uczył się w prywatnym hebrajskim męskim Gimnazjum Towarzystwa „Laor” („Ku światłu”) przy ul. Nalewki 2a. Dzięki bardzo dobrym wynikom w nauce był zwolniony z czesnego. Zdał maturę w 1938.
W 1933 wstąpił do prawicowej organizacji młodzieżowej Betar. Od 1934 należał do lewicowo-syjonistycznej organizacji skautowskiej Ha-Szomer Ha-Cair. Od 1937 był dowódcą oddziału (gdudu) hufca „Bechazit” i członkiem komendy warszawskiej, a w 1939 wszedł do Komendy Naczelnej. W latach 1936–1938 organizator samoobrony przeciwko antysemickim akcjom ONR, a także przeciwko nacjonalistom żydowskim.
W czasie kampanii wrześniowej wraz z kolegami z organizacji Ha-Szomer Ha-Cair usiłował przedostać się do Rumunii.
Od końca 1939 roku kontynuował swoją działalność w Komendzie Naczelnej Ha-Szomer Ha-Cair, był instruktorem w kibucu przy ul. Nalewki 23.
W marcu 1942 w getcie warszawskim zaczął współorganizować żydowski Blok Antyfaszystowski. W 1942 organizował grupy samoobrony Żydów w Będzinie i Sosnowcu. Wrócił do Warszawy jesienią 1942, już po zakończeniu wielkiej akcji deportacyjnej do Treblinki.
Od października 1942 komendant Żydowskiej Organizacji Bojowej. Był m.in. współorganizatorem zamachu dokonanego 29 października 1942 na zastępcę komendanta Żydowskiej Służby Porządkowej Jakuba Lejkina.
W dniach 18–21 stycznia 1943 kierował pierwszą zbrojną samoobroną w getcie warszawskim, która doprowadziła do przerwania drugiej niemieckiej akcji deportacyjnej do Treblinki.
19 kwietnia 1943 Mordechaj Anielewicz stanął na czele powstania w getcie warszawskim. Zginął 8 maja 1943 wraz z członkami dowództwa ŻOB w otoczonym przez Niemców bunkrze przy ul. Miłej 18. Dokładne okoliczności jego śmierci nie są znane.
Rozkazem L.400/BP z dnia 25 lipca 1944 Komendy Głównej Armii Krajowej Mordechaj Anielewicz został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Walecznych.
Mordechaj Anielewicz
Kopiec
Tablica pamiątkowa
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Mordechaj_Anielewicz
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Bunkier_Anielewicza_w_Warszawie