Na mocy decyzji Reichsführera-SS Heinricha Himmlera w Warszawie utworzony został w drugiej połowie 1943 roku obóz koncentracyjny, znany powszechnie pod nazwą KL Warschau. Obóz zorganizowano na terenie byłego getta, adaptując w tym celu budynki dawnego więzienia wojskowego oraz przyległe do niego place rozciągające się wzdłuż ul. Gęsiej – od ul. Zamenhofa po ul. Okopową. Początek działalności obozu datowany jest na 19 lipca 1943, kiedy to przybyła tam pierwsza grupa więźniów, w większości niemieckich kryminalistów z KL Buchenwald. Pierwszy transport więźniów żydowskich trafił na Gęsią 31 sierpnia 1943 (skierowany z obozu Auschwitz-Birkenau). KL Warschau funkcjonował początkowo jako samodzielny obóz, lecz w związku z licznymi nadużyciami i korupcją szerzącą się wśród członków jego załogi, został z dniem 1 maja 1944 zdegradowany do rangi filii obozu na Majdanku. Ludność stolicy z czasem KL Warschau zaczęła określać mianem „Gęsiówki”.
Minimalna liczba więźniów, którzy przeszli przez obóz koncentracyjny przy ul. Gęsiej szacowana jest na 7250. Do KL Warschau kierowano przede wszystkim Żydów z różnych krajów Europy – Węgier, Grecji, Niemiec, Francji oraz krajów Beneluksu. Znalazła się tam również niewielka liczba polskich Żydów. Wśród więźniów przeważali mężczyźni poniżej 40. roku życia. Byli oni zmuszani do pracy przy rozbiórce ruin getta oraz przy pozyskiwaniu i segregowaniu wszelkiego wartościowego mienia znajdującego się jeszcze na jego terenie. Na skutek wyniszczających warunków pracy, głodu, chorób oraz okrucieństwa strażników śmiertelność wśród więźniów była bardzo wysoka. W latach 1943–1944 obóz oraz rozciągające się wokół niego ruiny służyły także Niemcom jako miejsce masowych egzekucji. Rozstrzeliwano tam polskich więźniów politycznych, warszawiaków schwytanych w czasie ulicznych łapanek, a także Żydów ujętych po „aryjskiej stronie”. Instytut Pamięci Narodowej szacuje liczbę ofiar KL Warschau na ok. 20 tys. osób, w tym ok. 10 tys. Polaków (w statystyce tej ujęto zarówno zamordowanych więźniów, jak też osoby rozstrzelane na terenie obozu lub w jego sąsiedztwie).
W związku ze zbliżaniem się Armii Czerwonej Niemcy przystąpili latem 1944 do ewakuacji obozu. 28 lipca blisko 4 tys. więźniów popędzono pieszo do Kutna. Tych, którzy przeżyli ów „marsz śmierci” wywieziono 2 sierpnia do KL Dachau.

5 sierpnia, w piątym dniu powstania warszawskiego, obóz przy ul. Gęsiej został zdobyty przez żołnierzy Batalionu „Zośka”, którzy wyzwolili ostatnich przybywających w nim jeszcze więźniów. Według danych dowództwa Armii Krajowej powstańcy uwolnili tego dnia 348 Żydów, w tym 24 kobiety.
Większość uwolnionych Żydów zgłosiła się ochotniczo w szeregi oddziałów powstańczych. Służyli oni później zarówno z bronią w ręku, jak też w jednostkach pomocniczych, które zajmowały się gaszeniem pożarów, ratowaniem zasypanych, transportem i aprowizacją.
Wśród uwolnionych więźniów znaleźli się uczestnicy powstania w getcie: Dawid Goldman, Henryk Lederman i Henryk Poznański. Wszyscy trzej wstąpili w szeregi AK i zginęli w Powstaniu Warszawskim.

Baraki i wieże strażnicze KL Warschau


Więźniarki KL Warschau uwolnione 5 sierpnia 1944 przez żołnierzy Batalionu „Zośka”

Film KL Warschau - Gęsiówka

1. https://pl.wikipedia.org/wiki/G%C4%99si%C3%B3wka_(wi%C4%99zienie)