Pomnik Wspólnego Męczeństwa Żydów i Polaków

ŻOW
Monument wzniesiony na zbiorowej mogile 7 tysięcy Żydów i Polaków zamordowanych w czasie II wojny światowej,
ulica Gibalskiego 21 w Warszawie

Lokalizacja

Pomnik Wspólnego Męczeństwa Żydów i Polaków w Warszawie znajduje się na terenie zarządzanym przez Fundację Rodziny Nissenbaumów i przylega od południa do Cmentarza Żydowskiego przy ulicy Okopowej.
W latach 1929−1939 w tym miejscu znajdowało się boisko należące do Sportowego Klubu Robotniczo−Akademickiego SKRA. Z chwilą zajęcia Warszawy przez Niemców, wydany został zakaz uprawiania sportu. Gdy Niemcy utworzyli getto, stadion stał się miejscem masowej eksterminacji Żydów i Polaków. W latach 1940−1943 na terenie stadionu Niemcy rozstrzelali i pogrzebali ponad siedem tysięcy osób. Grzebano tutaj również ciała ofiar egzekucji przeprowadzanych w innych miejscach na terenie getta, m.in. 140 Polaków i Żydów rozstrzelanych 27 marca 1943 przez Niemców na Pawiaku w odwecie za akcję pod Arsenałem.

Geneza pomnika

We wrześniu 1988 Fundację Nissenbaumów powiadomiono, że podczas wykonywania wykopów pod fundamenty wieżowca przy ul. Gibalskiego, w miejscu dawnego, przedwojennego stadionu Skry, odkryto ludzkie szczątki. Prace ziemne, po interwencji przedstawicieli Fundacji, wstrzymano. Po przeprowadzeniu badań okazało się, że jest to teren masowych egzekucji, które były wykonywane w tym miejscu od 1940 roku.
Bezpośrednio po wojnie ekshumowano z tego miejsca ciała pomordowanych działaczy lewicowych, a następnie 6588 ciał zidentyfikowanych jako żydowskie (złożono je następnie na cmentarzu Powstańców przy ulicy Wolskiej w Warszawie).
W związku z nowym znaleziskiem Fundacja wystąpiła z postulatem upamiętnienia terenu byłego stadionu, jako miejsca masowego mordu Polaków i Żydów, dokonanego w czasie okupacji hitlerowskiej. Okazało się, że pozostały na nim jeszcze szczątki około trzystu Polaków i Żydów.
Władze miejskie, Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, Fundacja Nissenbaumów oraz Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego podjęły wspólne starania, mające na celu godne uczczenie ofiar niemieckiego terroru.
Ostatecznie, władze miejskie wyraziły w listopadzie 1988 zgodę na takie rozwiązanie i we wrześniu 1989 roku stanął tam pomnik w obecnej formie.

Opis pomnika

Koncepcja pomnika jest dziełem Tadeusza Szumielewicza i Marka Martensa. Założenie i forma plastyczna pomnika są bardzo skromne, wręcz ascetyczne. Obiekt został ufundowany przez Urząd Miasta i Fundację Nissenbaumów.
Pomnik znajduje się na ogrodzonym placu, porośniętym trawą. Wejście na teren pomnika prowadzi poprzez stylizowaną wiatę usytuowaną przy ul. Gibalskiego.
Po lewej stronie placu przed pomnikiem, leży nieregularny podłużny obelisk z piaskowca, a na nim znajduje się polskie godło i gwiazda Dawida oraz napisy w języku polskim, angielskim, hebrajskim i jidysz:
Ofiarom hitlerowskiego terroru spoczywającym w tej ziemi
Obelisk symbolizuje stos ofiarny. W uroczyste i świąteczne dni na szczycie obelisku płonie gazowy płomień.
Na krawędzi zbiorowej mogiły leżą kolejne trzy kamienne bloki z trójjęzycznymi napisami: polskim, hebrajskim i jidisz.Zdjęcia Od bramy, stopniowo w dół, kamienna alejka w formie wydłużonych schodów prowadzi do pomnika. Monument ten ma postać wysokiego słupa o prawie trzymetrowym obwodzie. Obłożony jest wąskimi płytami z szarego granitu i posadowiony na środku głębokiego, owalnego zagłębienia ze ścianami wyłożonymi jasnym piaskowcem.Zdjęcia Na placu przed pomnikiem znajdują się gabloty, w których eksponowane są zdjęcia z uroczystości pochowania szczątków pomordowanych osób.
Dla uczczenia uroczystości żałobnych z 13 grudnia 1988 i upamiętnienia odsłonięcia pomnika, Mennica Państwowa wybiła specjalny medal, który zaprojektował artysta plastyk Andrzej Nowakowski.

Uroczystości związane z pochowaniem zabitych

13 grudnia 1988 szczątki pomordowanych, z zachowaniem odpowiedniego rytuału i ceremoniału wyznania mojżeszowego i rzymskokatolickiego, złożone zostały do betonowych niszy-katakumb, w miejscu ich znalezienia.
W uroczystościach i wspólnej modlitwie wzięło udział dwudziestu jeden rabinów przybyłych z całego świata oraz duchowni katoliccy, z biskupem Henrykiem Muszyńskim, ówczesnym delegatem Episkopatu do spraw kontaktów z judaizmem.
W miejscu egzekucji i pochówku postawiono symboliczny pomnik. Jest to jedyny na świecie tego rodzaju pomnik, wzniesiony na zbiorowej mogile rozstrzelanych Żydów i Polaków.

Zdjęcia

ŻOW
https://fotopolska.eu/Fundacja_Rodziny_Nissenbaumow_Pomnik_Wspolnego_Meczenstwa_Zydow_
Lokalizacja pomnika

ŻOW
https://warszawa.wikia.org/wiki/Pomnik_Wsp%C3%B3lnego_M%C4%99cze%C5%84stwa_%C5%BByd%C3%B3w_i_Polak%C3%B3w?file=Tablica_informacyjna_przed_siedzib%C4%85_Fundacji_Rodziny_Nissenbaum%C3%B3w.JPG
Teren pomnika

ŻOW
https://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/1,54420,15123096,Osiedle_stoi_na_masowym_grobie___Mam_7_tysiecy_sasiadow_.html
Brama pomnika

ŻOW
https://sztetl.org.pl/pl/media/90595-pomnik-wspolnego-meczenstwa-zydow-i-polakow-w-warszawie
Uroczystości pod pomnikiem

ŻOW
https://ipn.gov.pl/pl/aktualnosci/69883,Uroczystosci-upamietniajacych-polskie-i-zydowskie-ofiary-II-wojny-swiatowej-Wars.html
Uroczystości pod pomnikiem

Piśmiennictwo

  1. https://pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik_Wsp%C3%B3lnego_M%C4%99cze%C5%84stwa_%C5%BByd%C3%B3w_i_Polak%C3%B3w_w_Warszawie
  2. http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/25108,warszawa-pomnik-wspolnego-meczenstwa-zydow-i-polakow.html