Skwer Marka Edelmana

Edelman
https://www.rdc.pl/informacje/poswiecil-zycie-polsce-marek-edelman-patronem-skweru-na-muranowie/>br> Skwer znajduje się pomiędzy ulicami: gen. Władysława Andersa i Wałową (na wysokości ul. Franciszkańskiej)
Imię nadane w sierpniu 2017 roku

Urodził się 1 stycznia 1922 w Warszawie lub 1 stycznia 1919 w Homlu, zm. 2 października 2009 w Warszawie

Młodość

Jego rodzice mieszkali w Homlu, później rodzina przeprowadziła się do Warszawy (po II wojnie światowej podawał jako miejsce swoich urodzin Warszawę, aby uniknąć repatriacji do Związku Radzieckiego). Rodzice byli zaangażowani w działalność polityczną. Matka, Cecylia Edelman z domu Percowska, działała w kobiecym odłamie Bundu (Jidisze Arbeter Froj). Ojciec, Natan Feliks, związany był z socjalistycznymi rewolucjonistami rosyjskimi (tzw. eserowcami).
Jako dziecko wstąpił do Socjalistiszer Kinder-Farband (SKIF), organizacji dziecięcej działającej przy Bundzie. Po śmierci matki w 1934, sam zarabiał na swoje utrzymanie. Otoczony był też nieformalną opieką działaczek Bundu (Soni Nowogródzkiej i Estery Iwińskiej). W 1939 został członkiem Socjalistycznego Związku Młodzieży Przyszłość (Cukunft).
Już w młodości zdeklarował się jako osoba niewierząca i nie zmienił zdania w tej sprawie ani w okresie wojny, ani później. W temacie nieistnienia Boga argumentował: Bóg w ogóle nie istniał w getcie, bo gdzie On był? Jeżeli Bóg każe zabijać ludzi, to nie ma Boga. Co to miało z Bogiem wspólnego? Sprawa Boga w bandytyzmie hitlerowskim nie istniała.

II wojna światowa

Na początku września 1939 wyjechał z Warszawy. Po powrocie do miasta jesienią 1939 zatrudnił się jako goniec w Szpitalu Bersohnów i Baumanów, gdzie kiedyś pracowała jego matka. Ponownie zaangażował się w działalność w Bundzie. W listopadzie 1940 rejon miasta, w którym mieszkał (okolice więzienia Pawiak), znalazł się w warszawskim getcie. Przez pewien czas posiadał przepustkę, uprawniającą do opuszczania getta, niezbędną do dostarczania kart chorobowych i próbek krwi do Urzędu Higieny na ul. Nowogrodzką, a później ul. Spokojną.
Wyprowadzał ludzi chorych na „aryjską” stronę, korzystając z przyznanej przez Niemców szpitalnej przepustki.
W szpitalu pomagał także w przeprowadzaniu sekcji zwłok dzieci zmarłych na tyfus.
W 1942 był wśród założycieli Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB). Na pierwszym posiedzeniu Komendy ŻOB-u został wybrany zastępcą Komendanta, był najstarszym członkiem sztabu powstańczego.
W 1943 uczestniczył w powstaniu w getcie warszawskim, dowodząc powstańcami na terenie tzw. szopu szczotkarzy w rejonie ulic: Świętojerskiej, Wałowej i Franciszkańskiej. Po samobójczej śmierci Mordechaja Anielewicza 8 maja, został ostatnim przywódcą bojowników ŻOB podczas walk w getcie. 10 maja 1943, wraz z grupą żydowskich bojowców, przedostał się kanałami na ulicę Prostą. Ponownie zaangażował się w działalność konspiracyjną w ramach Polski Podziemnej.
W 1944 brał udział w powstaniu warszawskim jako członek ŻOB w szeregach Armii Ludowej na Starym Mieście, a następnie, po ewakuacji kanałami, na Żoliborzu. Był podporucznikiem AL i zastępcą dowódcy plutonu.
Po upadku powstania ukrywał się wraz grupą kolegów (m.in. Icchakiem Cukiermanem, Cywią Lubetkin, Teodozją Goliborską, Zygmuntem Warmanem, i Salem Fiszgrundem) przy ul. Promyka 43.
Z uwagi na rosnące niebezpieczeństwo odkrycia przez Niemców, budujących umocnienia w bezpośrednim sąsiedztwie kryjówki i wyczerpywanie się zapasów żywności, 15 listopada 1944 zostali oni ewakuowani przez ekipę zorganizowaną przez personel szpitala Polskiego Czerwonego Krzyża z Boernerowa. Osłabiony Edelman został przetransportowany na noszach. Żydowscy powstańcy zostali wyprowadzeni poza Warszawę, umieszczeni w szpitalu i zaopatrzeni w fałszywe dokumenty.
Po wojnie nie wyjechał z Polski. W 1946 na stałe zamieszkał w Łodzi.

Okres PRL

W 1951 ukończył studia na Akademii Medycznej w Łodzi, specjalizował się następnie w zakresie kardiologii. Do 1967 pracował w Klinice Chorób Wewnętrznych macierzystej uczelni, a następnie na oddziale kardiologii w klinice Wojskowej Akademii Medycznej.
Wraz z prof. Janem Mollem, wybitnym kardiochirurgiem, pracował nad nowatorską metodą ratowania życia w przypadku zawałów serca. Był jednym z pionierów nowoczesnych technik operacyjnych. Opracował nieznaną wcześniej metodę leczenia, dzięki której zyskał sławę wybitnego specjalisty.
W 1972 został ordynatorem oddziału intensywnej terapii łódzkiego Wojewódzkiego Specjalistycznego Szpitala im. Mikołaja Pirogowa. Działalność opozycyjną rozpoczął w połowie lat 70., podejmując współpracę z Komitetem Obrony Robotników. W styczniu 1976 był jednym z sygnatariuszy, skierowanego do władz PRL, Listu 101 przeciwko zmianom w konstytucji.
Od początku lat 80. działał w „Solidarności”, m.in. jako członek Zarządu Regionu Ziemia Łódzka. W stanie wojennym został na krótko internowany w Łęczycy. Został uwolniony w wyniku interwencji Jana Józefa Szczepańskiego, prezesa Związku Literatów Polskich. Współpracował z redakcją podziemnego Tygodnika Mazowsze. W 1983 odmówił władzom PRL udziału w Honorowym Komitecie Obchodów 40-lecia Powstania w Getcie, za co SB uniemożliwiła mu udział w obchodach niezależnych.
W 1984, wraz z Jerzym Dłużniewskim, został członkiem podziemnej Regionalnej Komisji Wykonawczej Ziemia Łódzka.
W drugim obiegu ukazywały się wznowienia jego książki z 1945 roku pt. Getto walczy. Udział Bundu w obronie getta warszawskiego. W 1988 przewodniczył Komisji ds. Mniejszości Narodowych w ramach Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie. Uczestniczył w obradach podzespołu do spraw zdrowia w ramach rozmów Okrągłego Stołu.

III Rzeczpospolita

W kwietniu 1989 był przewodniczącym Wojewódzkiego Komitetu Obywatelskiego w Łodzi, organizującego kampanię wyborczą do parlamentu.
Po 1990 prowadził działalność polityczną w ramach ROAD (był członkiem-założycielem), a następnie Unii Demokratycznej, Unii Wolności (był m.in. członkiem rady politycznej partii) oraz Partii Demokratycznej.
Był członkiem Komitetu Budowy Muzeum Historii Żydów Polskich.

Odznaczenia


Zdjęcia

Edelman
Marek Edelman na Muranowie w 1960

Edelman

Edelman
Marek Edelman pod Pomnikiem Umschlagplatz. Obchody 66. rocznicy powstania w getcie warszawskim

Edelman
Uroczystości pogrzebowe Marka Edelmana pod Pomnikiem Bohaterów Getta 9 października 2009

Edelman
https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Grob_Marka_Edelmana-Grave_of_Marek_Edelman_03.JPG Cmentarz żydowski przy ulicy Okopowej w Warszawie


Piśmiennictwo

  1. https://pl.wikipedia.org/wiki/Marek_Edelman
  2. https://klp.pl/zdazyc-przed-panem-bogiem/a-8358.html
  3. http://www.sww.w.szu.pl/index.php?id=biografia_marek_edelman