Synagoga imienia małżeństwa Nożyków

Aktorzy i muzycy” class=
https://pl.wikipedia.org/wiki/Synagoga_im._Ma%C5%82%C5%BConk%C3%B3w_No%C5%BCyk%C3%B3w_w_Warszawie
Budynek synagogi  ul. Twarda 6..
Stan obecny

W podziemiach synagogi znajduje się mykwa, dostępna zarówno dla kobiet, jak i dla mężczyzn. Synagoga została wpisana do Okres krajowego rejestru zabytków nieruchomych pod numerem 873 w dniu 1 grudnia 1973 roku.

Okres przed wojną

Synagoga im. Małżonków Nożyków to jedyna zachowana synagoga w Warszawie. Wybudowano ją na działce przy ulicy Twardej 6, zakupionej w tym celu przez Zalmana Nożyka w 1893 r. Prace budowlane rozpoczęte wiosną 1888 roku zakończono 13 maja 1902 roku. Projekt wykonał najprawdopodobniej członek warszawskiego rodu architektów Leandro Marconi, choć nie jest to do końca pewne. Jako autorów projektu wymienia się również Juliusa Prechnera oraz Lwa Bachmana. Pieniądze na budowę synagogi – 250 tysięcy rubli wyłożyli w całości małżonkowie Zalman i Rywka Nożykowie. Synagoga przewidziana była na około 600 osób, po połowie mężczyzn i kobiet. Przeznaczona dla społeczności ortodoksyjnej miejsce dla kobiet (babiniec) miała na galeriach. Inauguracja odbyła się w święto Lag ba–omer, 25 maja 1902 roku o godzinie 19. Podczas uroczystości modły prowadził kantor Lewinsohn z chórem, a mowy wygłosili dwaj rabini. Pochodu ze zwojami Tory i uroczystego ich włożenia do Aron ha-kodesz dokonał Zalman Nożyk.
W sprawozdaniu zamieszczonym w Izraelicie pisano:
Synagoga ta pod każdym względem odpowiada współczesnym wymaganiom. Okazały, lecz utrzymany w granicach dobrego smaku, wygląd, zarówno zewnątrz, jak i wewnątrz, szeroka przestrzeń, dobra wentylacja, zachowanie wszelkich warunków zdrowotności, dobra akustyka – wszystko to świadczy, że działała tu umiejętna ręka, dbała zarówno o przybytek domu, przeznaczonego ku chwale Bożej, jako też o wygodę tych, którzy mają spędzać w nim długie godziny.

Kilka tygodni po otwarciu powołano Komitet Synagogi im. Małżonków Nożyków, w którym zasiadali m.in. fundator, Izaak Ettinger, Dawid Mojżesz Szereszewski, Arie Lejb Dawidsohn, Jecheskiel Krawcow, Josef Jecheskiel Zuckerwaar oraz B. Rikwert. Do synagogi uczęszczali głównie zamożni Żydzi, którzy mieli wykupione stałe miejsca. Opłaty wynosiły: 16 do 80 rubli dla mężczyzn i 8 do 30 rubli dla kobiet.
W 1914 roku, po śmierci Rywki, bożnica wraz z innymi należącymi do niej nieruchomościami zostały nieodpłatnie przekazane Warszawskiej Gminie Starozakonnych. Warunkiem było jedynie utrzymywanie synagogi ze środków przekazanych przez ofiarodawców, zachowanie jej pełnej nazwy oraz odmawianie w święta modlitwy El Male Rachamim za fundatorów.
W 1923 roku synagoga została wyremontowana, a do ściany wschodniej dobudowano półokrągły chór według planów Maurycego Grodzieńskiego. W okresie międzywojennym synagoga słynęła z męskiego chóru prowadzonego przez Abrahama Cwi Dawidowicza. Oprócz uroczystości czysto religijnych odbywały się w niej także okolicznościowe koncerty oraz spotkania z okazji świąt oraz ważnych wydarzeń państwowych.

Okres II wojny światowej

W 1939 roku synagoga Nożyków była jedną z pięciu największych synagog w Warszawie. W 1940 roku zamknięta i zdewastowana przez hitlerowców, służyła za stajnie dla koni i magazyn paszy. Po utworzeniu getta warszawskiego znalazła się na terenie tzw. małego getta.
20 maja 1941 roku władze niemieckie zezwoliły na otwarcie trzech synagog dla wiernych, w tym i synagogi Nożyków. Uroczyste otwarcie nastąpiło w święto Rosz ha-Szana. Rabinem i kaznadzieją synagogi został profesor Majer Bałaban, a kantorem – Dawid Dawid Ajzensztadt. W lipcu 1942 roku synagoga została ponownie zamknięta, a po likwidacji tzw. małego getta znalazła się po stronie aryjskiej.
Podczas powstania warszawskiego synagoga została znacznie uszkodzona podczas walk ulicznych oraz bombardowań, ale jej solidna konstrukcja się nie zawaliła.

Okres powojenny

W 1951 roku nastąpiło pierwsze, powojenne, oficjalne otwarcie synagogi. W 1968 roku synagogę zamknięto, a modły odbywały się w pokoju znajdującym się w przyległym budynku przy ulicy Twardej 6. Po likwidacji Kongregacji Wyznania Mojżeszowego w Warszawie synagoga przeszła na własność Związku Religijnego Wyznania Mojżeszowego. W latach 1977–1983 przeprowadzono gruntowny remont synagogi, którego celem było przywrócenie jej wyglądu z początku XX wieku oraz dobudowano od strony wschodniej aneks, w którym mieszczą się biura Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP i Gminy Wyznaniowej Żydowskiej oraz stołówka koszerna. Pracami kierował warszawski oddział Pracowni Konserwacji Zabytków reprezentowany przez dwie architektki, Hannę Szczepanowską i Ewę Dziedzic.
Dnia 18 kwietnia 1983 roku, w 40. rocznicę powstania w getcie warszawskim, po raz kolejny uroczyście otwarto synagogę. Na tę uroczystość przybyli m.in. naczelny rabin Tel Awiwu Icchak Frenkel, arcybiskup Kazimierz Majdański, przedstawiciele rządu PRL, władz miejskich Warszawy, przedstawiciele kościołów i związków wyznaniowych.
Od 1988 roku po raz pierwszy od czasu zakończenia II wojny światowej warszawska społeczność żydowska mogła odprawiać modły w synagodze z rabinem. W tym bowiem roku do Warszawy przybył ówczesny naczelny rabin Polski Pinchas Menachem Joskowicz. Od 1990 roku wspomagał go Michael Schudrich, rabin Warszawy i naczelny rabin Polski. W 1989 roku synagoga otrzymała od ofiarodawców ze Stanów Zjednoczonych nowy zwój Tory, który w pełni odpowiadał wymogom religijnym warszawskiej społeczności żydowskiej. Wcześniej bowiem brakowało takiego egzemplarza w Warszawie.
19 kwietnia 1993 roku podczas uroczystego nabożeństwa z okazji 50. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim, po raz pierwszy w historii stosunków chrześcijańsko-żydowskich biskup katolicki, arcybiskup Henryk Muszyński i rabin Warszawy Michael Schudrich modlili się wspólnie w synagodze.
12 października 2001 roku do synagogi trafiły przedmioty kultu religijnego, które zostały zrabowane przez hitlerowców z jednej z warszawskich synagog i w 1943 roku złożone w Muzeum Narodowym w ramach przymusowego zarządu sprawowanego przez władze okupacyjne. W uroczystości przekazania judaików uczestniczył szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Maciej Musiał. Większość została umieszczona w szklanym sześcianie w przedsionku synagogi.
Od września do listopada 2002 roku trwał remont fasady synagogi, na której jeszcze były widoczne ślady po próbie podpalenia, która miała miejsce w 1997 roku. Podczas remontu uzupełniono tynki i stiuki, wymieniono okna i elementy blacharskie, odrestaurowano schody, a ścianę do wysokości pierwszego piętra pokryto preparatem antygraffiti. Zmieniono również kolor fasady na żółty, w miejsce piaskowoszarego, który nawiązywał do dobudowanej do synagogi nowej części. Renowacja prowadzona była pod kierunkiem konserwatorów Grażyny Babut-Prykiel i Piotra Grzegorza Mądracha i sfinansowana przez Fundację Ronalda S. Laudera. Wrócił też na swoje miejsce nad drzwiami przedsionka, witraż „Jestem który, jestem” ofiarowany, zaprojektowany i wykonany przez warszawskiego artystę Tomasza Łączyńskiego prowadzącego pracownię Sztuka-Szkło.
W styczniu 2004 roku Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie przejęła aktem darowizny na własność synagogę Nożyków, która wówczas była własnością Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich.

Architektura

Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta z ryzalitem mieszczącym główne wejście, w stylu neoromańskim z licznymi elementami bizantyjskimi, neorenesansowymi oraz mauretańskimi. Nad nim znajdują się dwie tablice Dekalogu. Wnętrze jest podzielone na trzy nawy. Nad nawami i przedsionkiem znajdują się galerie dla kobiet, do których prowadzą osobne klatki schodowe z osobnymi wejściami.
Na wschodniej ścianie, umiejscowiony jest trzyosiowy pulpit zwieńczony złotą kopułą z gwiazdą Dawida w którym znajduje się Aron ha-kodesz. Na jego belkowaniu znajduje się fragment tekstu Psalmu 118: Otwórzcie mi bramy sprawiedliwości, wejdę tam i dzięki złożę Panu. Wiodą do niego symetrycznie ustawione marmurowe schodki z ażurową żelazną balustradą, wypełnioną motywem esowato wygiętej roślinnej plecionki. Bogato zdobione drzwi arki zasłonięte są parochetem. Po lewej stronie znajduje się ner tamid, a po prawej pulpit kantora.
Na środku znajduje się kwadratowa, dwuwejściowa bima, otoczona żelazną balustradą wypełnioną motywem karo.
W synagodze, w głównej sali modlitewnej i przedsionku znajduje się pięć tablic pamiątkowych.
  • Pierwsza w języku polskim i hebrajskim umieszczona na prawo od Aron ha-kodesz, pod nawą boczną upamiętnia życzenie Zalmana Nożyka aby po jego śmierci odmawiać izkor za jego żonę i niego samego:
    Aktorzy i muzycy” class=
    Zapisując testamentem wybudowaną przez Siebie świątynię Warszawskiej Gminie Starozakonnych Bł. P. Zalman Nożyk wyraził życzenie, aby we wszystkie święta z okazji których odmawia się izkor, odmawiano El Male Rachamim za duszę Ryfki i Zalmana.

  • Druga w języku polskim i hebrajskim umieszczona w głównej sali modlitewnej, upamiętnia remont synagogi z lat 1977–1983:
    Aktorzy i muzycy” class=
    Synagoga warszawska imienia Nożyka została zrewaloryzowana sumptem Państwa Polskiego na przełomie lat 70. i 80. XX wieku.

  • Trzecia w języku polskim i hebrajskim umieszczona w głównej sali modlitewnej, upamiętnia budowę oraz fundatorów synagogi:
    Aktorzy i muzycy” class=
    Ku pamięci. Synagoga ta powstała w roku 1900 dzięki Zalmanowi synowi Menase Nożykowi zmarłemu w grudniu 1903 roku i jego małżonce Rywce córce Mojżesza zmarłej w listopadzie 1915 roku. Niech dusze ich będą włączone w wieniec życia wiecznego.

  • Czwarta w języku polskim i angielskim umieszczona w przedsionku została odsłonięta 6 listopada 2001 roku.
    Aktorzy i muzycy” class=
    Czyż nie jest jako głownia wyrwana z ognia? (Za 3:2) Synagoga, która cudem przetrwała do dnia dzisiejszego... Jedyna warszawska synagoga ocalała z pożaru drugiej wojny światowej. Zbezczeszczona, odbudowana niemal 40 lat później i odnowiona, między innymi, dzięki staraniom Fundacji Ronalda S. Laudera z Nowego Jorku.

  • Piąta w języku angielskim upamiętniała wizytę w synagodze prezydenta Izraela Moszego Kacawa w kwietniu 2003 roku.
    Aktorzy i muzycy” class=
    Presented to the Nozyk Synagogue of Warsaw by H.E. Moshe Katsav President of the State of Israel..
    Tablica została usunięta w marcu 2009 r. w związku z oskarżeniem prezydenta Kacawa o gwałt i molestowanie seksualne.

Synagoga jako ośrodek kultury

Synagoga Nożyków to nie tylko miejsce praktyk religijnych, ale również ośrodek kultury żydowskiej, w którym odbywają się liczne wystawy, koncerty, wernisaże oraz spotkania.
W synagodze odbywały się koncerty:
  • kantorów: Barucha Finkelsteina, Benziona Millera, HershelaLiebera, Josepha Malovanego, Shaloma Jacobsa, Shmuela Barzilaia, Berela Zuckera, Ericka Freemana, rabina Abrahama Greenbauma.
  • chórów: The Beth Sholom Men’s Choir, Kcat Acheret, Hasidic Cappella, Chór Synagogi pod Białym Bocianem, chór z kibucu Ma’agan Michael, Chór Żydowski CLIL, Zemer-Lach, Cantores Minores, Shiran, Sharonim, Adam Le-Adam i wiele innych.
  • zespołów: Nayekovichi, Young Jerusalem Saxophone Quartet.

Nabożeństwa

Nabożeństwa w synagodze odbywają się codziennie. Modlitwy prowadzone są według porządku aszkenazyjskiego.
Modlitwa piątkowa rozpoczyna się 15 minut przed zachodem słońca, a w przypadku miesięcy letnich o godzinie 20.00. Modlitwa szabatowa rozpoczyna się o 9.30. Mincha, szabatowa modlitwa popołudniowa rozpoczyna się na 25 minut przed zachodem słońca. Następnie celebruje się modlitwę wieczorną i Hawdalę.
Modlitwy od poniedziałku do piątku rozpoczynają się o 7.30, zaś w niedziele o 9.00. Po niedzielnej modlitwie porannej wykładany jest Talmud. Godziny modlitw popołudniowej i wieczornej ustalane są zgodnie z czasem zachodu słońca.

Piśmiennictwo

  1. https://pl.wikipedia.org/wiki/Synagoga_im._Ma%C5%82%C5%BConk%C3%B3w_No%C5%BCyk%C3%B3w_w_Warszawie