Tablica upamiętniająca Irenę Sendlerową
https://nowahistoria.interia.pl/aktualnosci/news-odslonieto-tablice-upamietniajaca-irene-sendlerowa,nId,1730701
ul. Ludwiki 6
Ojciec, Stanisław Krzyżanowski (1875–1917) był lekarzem. Od 1909 roku mieszkał w Warszawie pracował pracę w szpitalu św. Ducha. Po przeprowadzeniu się do Otwocka rozpoczął prywatną praktykę, lecząc głównie biedotę żydowską oraz chłopów.
Okres przed wojną
Mieszkając w Otwocku bawiła się z żydowskimi rówieśnikami, dzięki czemu nauczyła się języka jidysz.
Maturę uzyskała w 1927 roku Gimnazjum Heleny Trzcińskiej w Piotrkowie Trybunalskim.
Studia na Uniwersytecie Warszawskim podjęła w 1928 roku. Podczas nauki wstąpiła do Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej. Studiowała z przerwami prawo i polonistykę, żadnego z kierunków nie ukończyła. Niedługo przed wybuchem drugiej wojny światowej przygotowała pracę magisterską poświęconą Elizie Orzeszkowej a jej obronę – prawdopodobnie – planowała na jesień 1939 roku.
Życie zawodowe rozpoczęła w 1932 roku podejmując pracę w dziale prawnym Sekcji Pomocy Matce i Dziecku przy Wolnej Wszechnicy Polskiej. Pełniła jednocześnie funkcję pracowniczki socjalnej, psychoterapeutki i edukatorki seksualnej. Kiedy w 1935 roku sekcję zlikwidowano, dostała etat w Wydziale Opieki Społecznej i Zdrowia Publicznego Zarządu Miasta St. Warszawy.
Okres wojny
W krótkim czasie po wejściu Niemców do Polski, razem z koleżankami z Wydziału Jadwigą Piotrowską, Ireną Schultz i Jadwigą Deneką, zaczęły organizować pomoc dla Żydów.
Po 16 listopada 1940 roku, kiedy Niemcy zamknęli getto warszawskie, Sendlerowa wchodziła na jego teren dzięki przepustce wydanej przez dyrektora Miejskich Zakładów Sanitarnych, Juliusza Majkowskiego. Za murami zakładała opaskę z gwiazdą Dawida – na znak solidarności i aby się nie wyróżniać. Dostarczała żywność, lekarstwa, pomagała w wyprzedawaniu dobytku.
W następnej kolejności rozpoczęto wyprowadzanie żydowskich dzieci z getta. Wyjść było kilka:
- Droga nr 1 prowadziła podziemnymi korytarzami sądów na Lesznie. Anonimowi woźni zostali przekupieni.
- Droga nr 2 to tory tramwajowe – tu korzystano z usług zaprzyjaźnionego motorniczego Leona Szeszko.
- Droga nr 3 – razem z brygadami pracy.
- Droga nr 4 to opuszczający getto ambulans. W skrzyniach lub workach przewożono niemowlęta. Dla zagłuszania płaczu dziecka kupiono głośno ujadającego psa.
- Droga nr 5 to wyrwy w murze, piwnice domów i kanały.
Łącznie wyprowadzono około 2,5 tys. żydowskich dzieci. Dzieci z fałszywymi dokumentami trafiały do zakładów opiekuńczych (najmłodsze do tych zakonnych lub do Domu ks. Baudouina) i polskich rodzin.
Sendlerowa i jej współpracownicy pomagali także w ucieczkach z getta osobom dorosłym. Młodzież i dorośli najczęściej opuszczali dzielnicę zamkniętą – po przekupieniu wartowników – wraz z grupami żydowskich robotników zatrudnionych na tzw. placówkach poza gettem.
W styczniu 1943 roku Sendlerowa nawiązała kontakt z Julianem Grobelnym „Trojanem”, prezesem Rady Pomocy Żydom „Żegota”. Przyjęła pseudonim „Jolanta”. Włączenie się w strukturę tej konspiracyjnej polsko-żydowskiej organizacji dotychczasowa działalność pracownic Wydziału Opieki przybrała bardziej zorganizowany charakter z otrzymanym i wsparciem finansowym. Dalej podopiecznym przekazywane były pieniądze oraz wyszukiwano do ukrywania się, bezpieczne lokale.
W sierpniu 1943 roku weszła w skład powołanego przy „Żegocie” referatu dziecięcego. Wówczas miał on pod opieką 99 dzieci, wspomagał również umieszczone w klasztorach i zakładach opiekuńczych. Irena Sendlerowa miała pod swoją opieką 8–10 mieszkań, w których ukrywali się Żydzi.
We wrześniu 1943 roku przejęła jednostkę od kierującej nią Aleksandry Dargielowej. Kilkanaście dni później aresztowało ją gestapo, uwięziona na Pawiaku nic nie zdradziła, mimo tortur. Skazano ją na rozstrzelanie.
Z więzienia Pawiak wydostała się dzięki finansowemu wsparciu Rady – akcję uwolnienia zorganizował Prezes „Zegoty” Julian Grobelny przy udziale Marii Palester, współpracującej z Ireną Sendlerową przy ratowaniu Żydów. Przekupiono gestapowca, który uwolnienie skazanej przypłacił życiem (okup zebrany przez „Żegotę” zaniosła w plecaku pod kaszą i makaronem 14-letnia wówczas córka Marii, Małgorzata Palester).
Po uwolnieniu stała się Klarą Dąbrowską, zmieniała miejsca zamieszkania i kontynuowała działalność w ramach „Żegoty”.
W czasie okupacji uratowała od zagłady ok. 2,5 tys. żydowskich dzieci.
Powstanie warszawskie zastało ją u państwa Palestrów w dzielnicy Mokotów przy ul. Łowickiej 53. Zgłosiła się do punktu sanitarnego przy ulicy Fałata 4, który wkrótce przekształcił się w duży Szpital Czerwonego Krzyża nr 2, służyła tam jako pielęgniarka. Dla najmłodszych pacjentów zorganizowała jasełka. W tym szpitalu ukrywała też Żydów. Bibułki z nazwiskami przełożyła ze słoika do dwóch butelek i zakopała w ogródku przy Lekarskiej 9, pod starą jabłonką.
Po upadku Powstania uniknęła obozu w Pruszkowie i trafiła na Okęcie, gdzie współtworzyła punkt szpitalny.
Okres po wojnie
Kilka powojennych lat pomieszkiwały z nią ocalałe dziewczynki Irena Wojdowska i Teresa Tucholska.
Kontynuowała prace w Wydziale Opieki Społecznej Zarządu Warszawy, została mianowana naczelniczką . Angażowała się w działania społeczne i edukację. Działała w Lidze Kobiet, w Stołecznej Radzie Narodowej przewodniczyła komisjom do spraw wdów i sierot, zdrowia. Należała do Ogólnopolskiej Ligi do Walki z Rasizmem założonej przez działaczy „Żegoty” oraz do warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci i Towarzystwa Szkoły Świeckiej.
W marcu 1950 roku została usunięta ze stanowiska naczelniczki Wydziału, objęła funkcję kierowniczki wydziału socjalnego w Związku Inwalidów. Następnie kilkanaście lat – do otrzymania renty w latach 60., o którą postarała się w związku z chorobą serca – kierowała technikami dla pracowników medycznych.
Po 1956 roku, na fali antysemickiej nagonki, rozważała wyjazd do Izraela.
W 1965 r. instytut Yad Vashem w Jerozolimie przyznał Irenie Sendlerowej medal "Sprawiedliwy wśród Narodów Świata". Odebrała go dopiero w 1983 r., gdy dostała paszport. Wtedy też posadziła swoje drzewko w Alei Sprawiedliwych Yad Vashem.
W marcu 1968 roku planowała utworzenie nowej Żegoty.
W 1991 r. otrzymała honorowe obywatelstwo Izraela.
O bohaterstwie Ireny Sendlerowej świat dowiedział się w 1999 r., gdy amerykański nauczyciel Norman Conrad ze swymi uczennicami ze szkoły w Uniontown w stanie Kansas wystawił poświęconą jej sztukę teatralną "Life in a Jar" ("Życie w słoiku"). Tytuł nawiązuje do słoika z bibułkami, na których były nazwiska i adresy ukrywanych dzieci. Widowisko wystawiano ponad 200 razy w USA i Europie.
Zmarła 12 maja 2008 roku w wieku 98 lat.
Odznaczenia
- Order Uśmiechu (2007)
- Order Orła Białego (2003)
- Order Ecce Homo (2002)
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2001)
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1996)
- Medal Sprawiedliwej Wśród Narodów Świata (1965)
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1963)
- Medal „Za Zasługi w Służbie Zdrowia”
- Złoty Krzyż Zasługi (1947)
Zdjęcia i filmy
Irena Sendlerowa 1943 rok
Irena Sendlerowa 24 grudnia 1944 rok
E
Irena Sendlerowa 1 luty 2007 rok
https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Irena_Sendler_grave_Powazki_Cemetery_in_Warsaw_2016.JPG
Grób Ireny Sendlerowej na warszawskim cmentarzu Powązkowskim (kwatera 54, rząd 4, grób 22)
Piśmiennictwo
- https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/biografia-ireny-sendlerowej
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Irena_Sendlerowa
- https://culture.pl/pl/tworca/irena-sendlerowa
https://nowahistoria.interia.pl/aktualnosci/news-odslonieto-tablice-upamietniajaca-irene-sendlerowa,nId,1730701
ul. Ludwiki 6
Maturę uzyskała w 1927 roku Gimnazjum Heleny Trzcińskiej w Piotrkowie Trybunalskim.
Studia na Uniwersytecie Warszawskim podjęła w 1928 roku. Podczas nauki wstąpiła do Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej. Studiowała z przerwami prawo i polonistykę, żadnego z kierunków nie ukończyła. Niedługo przed wybuchem drugiej wojny światowej przygotowała pracę magisterską poświęconą Elizie Orzeszkowej a jej obronę – prawdopodobnie – planowała na jesień 1939 roku.
Życie zawodowe rozpoczęła w 1932 roku podejmując pracę w dziale prawnym Sekcji Pomocy Matce i Dziecku przy Wolnej Wszechnicy Polskiej. Pełniła jednocześnie funkcję pracowniczki socjalnej, psychoterapeutki i edukatorki seksualnej. Kiedy w 1935 roku sekcję zlikwidowano, dostała etat w Wydziale Opieki Społecznej i Zdrowia Publicznego Zarządu Miasta St. Warszawy.
Po 16 listopada 1940 roku, kiedy Niemcy zamknęli getto warszawskie, Sendlerowa wchodziła na jego teren dzięki przepustce wydanej przez dyrektora Miejskich Zakładów Sanitarnych, Juliusza Majkowskiego. Za murami zakładała opaskę z gwiazdą Dawida – na znak solidarności i aby się nie wyróżniać. Dostarczała żywność, lekarstwa, pomagała w wyprzedawaniu dobytku.
W następnej kolejności rozpoczęto wyprowadzanie żydowskich dzieci z getta. Wyjść było kilka:
- Droga nr 1 prowadziła podziemnymi korytarzami sądów na Lesznie. Anonimowi woźni zostali przekupieni.
- Droga nr 2 to tory tramwajowe – tu korzystano z usług zaprzyjaźnionego motorniczego Leona Szeszko.
- Droga nr 3 – razem z brygadami pracy.
- Droga nr 4 to opuszczający getto ambulans. W skrzyniach lub workach przewożono niemowlęta. Dla zagłuszania płaczu dziecka kupiono głośno ujadającego psa.
- Droga nr 5 to wyrwy w murze, piwnice domów i kanały.
Sendlerowa i jej współpracownicy pomagali także w ucieczkach z getta osobom dorosłym. Młodzież i dorośli najczęściej opuszczali dzielnicę zamkniętą – po przekupieniu wartowników – wraz z grupami żydowskich robotników zatrudnionych na tzw. placówkach poza gettem.
W styczniu 1943 roku Sendlerowa nawiązała kontakt z Julianem Grobelnym „Trojanem”, prezesem Rady Pomocy Żydom „Żegota”. Przyjęła pseudonim „Jolanta”. Włączenie się w strukturę tej konspiracyjnej polsko-żydowskiej organizacji dotychczasowa działalność pracownic Wydziału Opieki przybrała bardziej zorganizowany charakter z otrzymanym i wsparciem finansowym. Dalej podopiecznym przekazywane były pieniądze oraz wyszukiwano do ukrywania się, bezpieczne lokale.
W sierpniu 1943 roku weszła w skład powołanego przy „Żegocie” referatu dziecięcego. Wówczas miał on pod opieką 99 dzieci, wspomagał również umieszczone w klasztorach i zakładach opiekuńczych. Irena Sendlerowa miała pod swoją opieką 8–10 mieszkań, w których ukrywali się Żydzi.
We wrześniu 1943 roku przejęła jednostkę od kierującej nią Aleksandry Dargielowej. Kilkanaście dni później aresztowało ją gestapo, uwięziona na Pawiaku nic nie zdradziła, mimo tortur. Skazano ją na rozstrzelanie.
Z więzienia Pawiak wydostała się dzięki finansowemu wsparciu Rady – akcję uwolnienia zorganizował Prezes „Zegoty” Julian Grobelny przy udziale Marii Palester, współpracującej z Ireną Sendlerową przy ratowaniu Żydów. Przekupiono gestapowca, który uwolnienie skazanej przypłacił życiem (okup zebrany przez „Żegotę” zaniosła w plecaku pod kaszą i makaronem 14-letnia wówczas córka Marii, Małgorzata Palester).
Po uwolnieniu stała się Klarą Dąbrowską, zmieniała miejsca zamieszkania i kontynuowała działalność w ramach „Żegoty”.
W czasie okupacji uratowała od zagłady ok. 2,5 tys. żydowskich dzieci.
Powstanie warszawskie zastało ją u państwa Palestrów w dzielnicy Mokotów przy ul. Łowickiej 53. Zgłosiła się do punktu sanitarnego przy ulicy Fałata 4, który wkrótce przekształcił się w duży Szpital Czerwonego Krzyża nr 2, służyła tam jako pielęgniarka. Dla najmłodszych pacjentów zorganizowała jasełka. W tym szpitalu ukrywała też Żydów. Bibułki z nazwiskami przełożyła ze słoika do dwóch butelek i zakopała w ogródku przy Lekarskiej 9, pod starą jabłonką.
Po upadku Powstania uniknęła obozu w Pruszkowie i trafiła na Okęcie, gdzie współtworzyła punkt szpitalny.
Kontynuowała prace w Wydziale Opieki Społecznej Zarządu Warszawy, została mianowana naczelniczką . Angażowała się w działania społeczne i edukację. Działała w Lidze Kobiet, w Stołecznej Radzie Narodowej przewodniczyła komisjom do spraw wdów i sierot, zdrowia. Należała do Ogólnopolskiej Ligi do Walki z Rasizmem założonej przez działaczy „Żegoty” oraz do warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci i Towarzystwa Szkoły Świeckiej.
W marcu 1950 roku została usunięta ze stanowiska naczelniczki Wydziału, objęła funkcję kierowniczki wydziału socjalnego w Związku Inwalidów. Następnie kilkanaście lat – do otrzymania renty w latach 60., o którą postarała się w związku z chorobą serca – kierowała technikami dla pracowników medycznych.
Po 1956 roku, na fali antysemickiej nagonki, rozważała wyjazd do Izraela.
W 1965 r. instytut Yad Vashem w Jerozolimie przyznał Irenie Sendlerowej medal "Sprawiedliwy wśród Narodów Świata". Odebrała go dopiero w 1983 r., gdy dostała paszport. Wtedy też posadziła swoje drzewko w Alei Sprawiedliwych Yad Vashem.
W marcu 1968 roku planowała utworzenie nowej Żegoty.
W 1991 r. otrzymała honorowe obywatelstwo Izraela.
O bohaterstwie Ireny Sendlerowej świat dowiedział się w 1999 r., gdy amerykański nauczyciel Norman Conrad ze swymi uczennicami ze szkoły w Uniontown w stanie Kansas wystawił poświęconą jej sztukę teatralną "Life in a Jar" ("Życie w słoiku"). Tytuł nawiązuje do słoika z bibułkami, na których były nazwiska i adresy ukrywanych dzieci. Widowisko wystawiano ponad 200 razy w USA i Europie. Zmarła 12 maja 2008 roku w wieku 98 lat.
- Order Uśmiechu (2007)
- Order Orła Białego (2003)
- Order Ecce Homo (2002)
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2001)
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1996)
- Medal Sprawiedliwej Wśród Narodów Świata (1965)
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1963)
- Medal „Za Zasługi w Służbie Zdrowia”
- Złoty Krzyż Zasługi (1947)
Irena Sendlerowa 1943 rok
Irena Sendlerowa 24 grudnia 1944 rok
E
Irena Sendlerowa 1 luty 2007 rok
https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Irena_Sendler_grave_Powazki_Cemetery_in_Warsaw_2016.JPG
Grób Ireny Sendlerowej na warszawskim cmentarzu Powązkowskim (kwatera 54, rząd 4, grób 22)
- https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/biografia-ireny-sendlerowej
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Irena_Sendlerowa
- https://culture.pl/pl/tworca/irena-sendlerowa