Obelisk upamiętniający Jana Żabińskiego

Jan Żabiński” class=
https://nowahistoria.interia.pl/aktualnosci/news-odslonieto-tablice-upamietniajaca-irene-sendlerowa,nId,1730701
ul. Ludwiki 6

https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Kamie%C5%84_upami%C4%99tniaj%C4%85cy_Jana_%C5%BBabi%C5%84skiego_w_Ogrodzie_Zoologicznym_w_Warszawie.JPG Ogród Zoologiczny w Warszawie Jan Żabiński (ur. 8 kwietnia 1897 w Warszawie, zm. 26 lipca 1974 tamże) – polski zoolog, fizjolog, popularyzator zoologii, wieloletni dyrektor Ogrodu Zoologicznego w Warszawie, powstaniec warszawski.
Urodził się w zamożnej warszawskiej rodzinie. Jego ojciec był wziętym prawnikiem, a matka wywodziła się z bogatego ziemiaństwa. 

Okres przed I wojną światową

Ukończył gimnazjum Kreczmara. Po maturze planował studia zoologiczne w Belgii, jednakże wybuch pierwszej wojny światowej zatrzymał go Warszawie.
Trenował z sukcesami lekkoatletykę. Specjalizował się w sprintach. Z wynikiem 11, 1 sek. został rekordzistą Warszawy w biegu na 100 metrów.

Okres I wojny śwaitowej

Jan Żabiński rozpoczął szkolenie w  Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), tajnej organizacji militarnej, powstałej w sierpniu 1914 roku w Warszawie z inicjatywy Józefa Piłsudskiego. Działał też w Milicji Ludowej Republiki Polskiej, został nawet przydzielony do osobistej ochrony Józefa Piłsudskiego, a w czerwcu 1919 roku – wstąpił do odrodzonego już Wojska Polskiego. Za udział w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku otrzymał Krzyż Walecznych.

Okres międzywojenny

Ukończył studia na dwóch stołecznych uczelniach - SGGW i UW.  Doktorat z fizjologii obronił na Uniwersytecie Warszawskim.
Już w latach 20. stał się cenionym badaczem przyrody, wygłaszał pogadanki na temat zwierząt w Polskim Radiu i prowadził zajęcia dydaktyczne na SGGW.
Na początku 1929 roku został mianowany dyrektorem ogrodu zoologicznego w Warszawie.
W 1931 roku zawarł związek małżeński z Antoniną, która go wspierała przez całe życie.

Okres II wojny światowej

Na początku wojny zoo przestało istnieć (zwierzęta zginęły podczas nalotów, zastrzelone lub wywiezione do Niemiec).
Jan Żabiński był kierownikiem kolejnych przedsięwzięć podejmowanych na terenie zoo, a potem pracował także w Muzeum Pedagogicznym.
Już w październiku 1939 r. został członkiem Tajnej Organizacji Wojskowej, siatki dywersji pozafrontowej dowodzonej przez słynnego mjr. Jana Mazurkiewicza ps. Radosław, która potem połączyła się z AK. Był specjalistą od „doskonalenia środków walki”. Nieraz powierzano mu bezpośrednio przed akcjami badania przydatności technicznych środków walki, jak zapalniki elektryczne czy materiały wybuchowe i chemiczne. Wszystkie te niebezpieczne materiały przechowywał na terenie zoo, w willi i jej pobliżu. Zapalniki i inne materiały do produkcji bomb trzymał na wierzchu w domu, w puszkach po produktach spożywczych.
Bliskie relacje ze społecznością żydowską nie pozwoliły Żabińskim pozostać obojętnymi na ich cierpienie. Początkowo nieśli im pomoc spontanicznie, po prostu pomagali znajomym, a następnie działali w ramach Rady Pomocy Żydom, czyli słynnej Żegoty.
W zakamarkach zoo byli ukrywani Żydzi (opisano to poniżej w oddzielnym punkcie), a także nie raz znajdowali schronienie poszukiwani przez Niemców konspiratorzy-sabotażyści, zagrożeni aresztowaniem. Jeden z nich przebywał zamknięty w bażanciarni przeszło trzy tygodnie, dopóki nie otrzymał nowych dokumentów, ale najczęściej kilka dni, ukryci w domu, jednej z klatek lub budynków gospodarczych, po czym przenosili się do kryjówek bardziej sprzyjających dłuższemu pobytowi.
.Jan Żabiński pod pseudonimem „Franciszek”, walczył w powstaniu warszawskim w stopniu porucznika jako dowódca I plutonu 8. Kompanii batalionu Armii Krajowej „Kiliński”.
Brał udział w zlikwidowaniu punktów oporu wroga na ul. Widok i w Al. Jerozolimskich nr 28 i 30 oraz osobistą brawurę i odwagą przyczynił się do zdobycia hotelu dla niemieckich kolejarzy przy ul. Widok i hotelu dla Wehrmachtu ("Soldatenheim") w Al. Jerozolimskich 20 - został za to odznaczony po raz drugi w życiu Krzyżem Walecznych.
Został ciężko ranny w szyję 15 września, podczas przekraczania ulicy Widok, do końca Powstania przebywał w szpitalu.
Po kapitulacji stolicy trafił niewoli.
Do kraju wrócił w 1946 r.

Ukrywane Żydów

Podczas niemieckiej okupacji w czasie II wojny światowej Jan i Antonina Żabińscy w swojej willi i opustoszałych budynkach w warszawskim ZOO uratowali blisko 300 Żydów. 
Dzięki znajomościom z szefem Biura Pracy w getcie, Żabińskim udało się wyciągnąć stamtąd kilkadziesiąt osób i zapewnić im nie tylko przejściowy azyl, ale także miejsce przyszłego, bezpiecznego pobytu na stałe.
Żabińscy ukrywali Żydów w całym domu, od piwnicy aż po strych.
Żydzi ukrywani byli także w klatkach i na wybiegach, pustych wtedy, bo zwierząt w ogrodzie warszawskim już nie było. Nie było właściwie takiego miejsca, gdzie ktoś by się nie ukrywał.
Od początku z parkiem oraz rodziną Żabińskich związana była wybitna rzeźbiarka Magdalena Gross, która nie przechodząc do getta ukrywała się po stronie aryjskiej. - Pani Magda Gross z tego co wiem leczyła się z depresji. Lekarz jej zalecił, żeby zaczęła rzeźbić zwierzęta. Trafiła do zoo i zaprzyjaźniła się z Żabińskimi, razem z nią ukrywał się jej mąż, prawnik ze Lwowa. 
Wśród ukrywających się byli także: Maurycy Paweł Fraenkel, pisarka Rachela Auerbach, mistrz bokserski Samuel Kenigswein z żoną Reginą i dwójką dzieci (Regina była córką pana Sobóla, przedwojennego dostawcy owoców i warzyw do warszawskiego zoo, z którym państwo Żabińscy pozostawali w niezwykle serdecznych stosunkach), Marceli Lewi-Łebkowski z rodziną, Joanna Kramsztykówna, mikrobiolog prof. Ludwik Hirszfeld, współorganizator Polskiej Akademii Nauk oraz Leonia i Irena Tenenbaum, żona i córka światowej sławy entomologa Szymona Tenenbauma (sam dr Tenenbaum nie zdecydował się na ucieczkę i zmarł w getcie w 1941 roku. Zdążył tylko przekazać Żabińskiemu swoją unikalną kolekcję owadów. Niewielką jej część można dziś oglądać w odrestaurowanej willi Żabińskich na terenie ZOO) .
Znakiem niebezpieczeństwa dla ukrywających się była melodia „Jedź, jedź na Kretę!” z operetki „Piękna Helena” Offenbacha, grana na fortepianie przez Antoninę Żabińską.. Wtedy należało dom jak najszybciej opuścić poprzez tunel prowadzący na zewnątrz i czekać na zewnątrz tak długo, aż sytuacja wróci do normy.
Z tych 300 osób tylko dwóm nie udało się przeżyć. Róża Amzelówna razem z matką trafiły później do innego miejsca w Warszawie, miało być ono bezpieczne, tam doszło do tzw. wsypy i zostały one zastrzelone.

Okres po wojnie

W pierwszych latach po wojnie Żabińscy zaangażowali się w odbudowę ogrodu, został on otwarty ponownie w 1949 roku.
Jan Żabiński habilitował się w 1946 r. na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.
Od 1947 Jan Żabiński był członkiem Państwowej Rady Ochrony Przyrody. Popularyzował akcję przywracania żubra przyrodzie, od 1947 aż do śmierci redagował "Księgi Rodowodowe Żubrów". 
W 1951 r. Jan Żabiński został zmuszony do rezygnacji ze stanowiska, oskarżano go o współpracę z Niemcami i o działalność w podziemiu AK-owskim. 
Poświęcił się wtedy działalności literackiej i oświatowej.
W 1953 roku cała rodzina została zmuszona do opuszczenia ogrodu. 
W latach 1952–1954 wykładał w Państwowej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Warszawie, pisał książki o życiu zwierząt, wygłaszał pogadanki w Polskim Radiu.
Za popularyzatorskie audycje radiowe i telewizyjne o zwierzętach Polskie Radio przyznało mu Złoty Mikrofon.
W 1965 r. instytut Yad Vashem w uznaniu okupacyjnych zasług państwa Żabińskich, przyznał im medal Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata.

Działalność radiowa

Jan Żabiński pracę w Polskim Radiu rozpoczął w latach 20. poprzedniego stulecia. Był już wtedy pierwszym dyrektorem warszawskiego ZOO.
Od 1928 roku nagrał ponad 1500 pogadanek radiowych "Dr Żabiński przed mikrofonem" mówiąc o zwierzętach małych i dużych, na przykład o anakondach, pijawkach, jeżach, misiach koala, czy latających żabach. Potrafił 20 minutową audycję poświęcić ogórkom morskim lub indykom.
Wiele z nich zachowało się na archiwalnych taśmach – jedną z audycji można wysłuchać w części Zdjęcia, nagrania i filmy.

Upamiętnienie

Historia niezwykłych Polaków zainspirowała Hollywood do nakręcenia filmu "Azyl", który opowiada historię małżeństwa Antoniny (w tej roli Jessica Chastain) i Jana (Johan Heldenbergh) Żabińskich. Trafił on do polskich kin 24 marca 2017 roku.
W ramach Stypendium Artystycznego Miasta Stołecznego Warszawy na rok 2017 powstał dramat Szczegółowa teoria życia i umierania. Jest to poetyckie słuchowisko, poświęcone wojennym dziejom ,

Odznaczenia i nagrody

  1. Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, pośmiertnie, 2008[14]
  2. Krzyż Walecznych, dwukrotnie: 1920 i 1944
  3. Medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, 1965
  4. Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy
  5. Nagroda im. Brunona Winawera
  6. Nagroda Polskiego Radia „Złoty Mikrofon”

Zdjęcia, nagrania I film

Jan Żabiński” class=
https://www.polskieradio.pl/7/4457/Artykul/2364747,O-zwierzetach-i-ludziach-historia-Antoniny-i-Jana-Zabinskich
Jan i Antonina Żabińscy

Jan Żabiński” class=
Jan Żabiński z lwem


Dr Żabiński przed mikrofonem: lemury
https://www.polskieradio.pl/24/1022/Artykul/580700,Nikt-inny-tak-nie-opowiadal-o-zwierzakach

Jan Żabiński” class=

Jan Żabiński” class=
https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Jan_%C5%BBabi%C5%84ski_gr%C3%B3b_02.JPG
Grób Jana i Antoniny Żabińskich na warszawskich Powązkach  (kw. 212–III–4)

Jan Żabiński” class=
http://metrowarszawa.gazeta.pl/metrowarszawa/56,141636,21520999,niepublikowane-zdjecia-rodziny-zabinskich.html
Uroczystość odsłonięcia kamienia upamiętniającego Jana Żabińskiego

Zwiastun filmu "Azyl"

Piśmiennictwo

  1. http://www.ngp.westsidegroup.pl/str/tekst5567.html
  2. https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/jan-zabinski,52564.html
  3. https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:2HJkJH3VQ_kJ:https://dzieje.pl/wideo/zabinscy-malzenstwo-ktore-w-czasie-ii-wojny-ocalilo-blisko-300-zydow+&cd=3&hl=pl&ct=clnk&gl=pl
  4. http://metrowarszawa.gazeta.pl/metrowarszawa/56,141636,21520999,niepublikowane-zdjecia-rodziny-zabinskich.html
  5. https://naszahistoria.pl/willa-pod-zwariowana-gwiazda-zydowski-azyl-w-warszawskim-zoo-jan-zabinski-antonina-zabinska/ar/13369282
  6. http://www.ngp.westsidegroup.pl/str/tekst5567.html
  7. https://www.polskieradio.pl/7/5609/Artykul/2185113,Szczegolowa-teoria-zycia-i-umierania