Pomnik Powstańców Obwodu AK „Żoliborz”

U zbiegu ul. Grotowskiej z ul. Westerplatte
Jedną z trzech kompanii zgrupowania/batalionu "Żubr", zorganizowanego na bazie III Rejonu Obwodu II AK „Żoliborz” była 2 kompania, której dowódcą był por. Jerzy Terczyński ps. „Starża”
Kompania składała się z trzech plutonów:

• 212: d-ca: ppor. Czesław Kubzdela „Kuba”, „Czesław”, z-ca: st. sierż. Aleksander Michalak „Gruby”
• 237: d-ca: ppor. inż. mech. Jerzy Mieczyński „Dunin” do 02 VIII 44, z-ca: wachm. pchor. Bohdan Stamirowski „Bohdan”
• 239: d-ca: ppor. inż. elek. Zdzisław Grunwald „Zych”, do 02 VII 44 z-ca: plut. pchor. Władysław Rode „Rewski”

2 kompania liczyła w przeddzień Powstania 166 żołnierzy, średnio 55 na pluton. W szeregach kompanii służyło wielu żołnierzy z wyższym wykształceniem oraz studentów, stąd była ona zwana „Legią Akademicką”.
Po wybuchu powstania 2 kompania zaatakowała zespół dwunastu jedno- i dwukondygnacyjnych baraków, który bronił podejścia do zabudowań Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego od strony wschodniej i południowej. Polskie natarcie wyruszyło z podstaw wyjściowych przy ul. Podleśnej. Lewoskrzydłowy pluton 212 nie zdołał pokonać płaskiego odcinka o szerokości kilkuset metrów i w połowie drogi został przyduszony do ziemi silnym ogniem broni maszynowej. Sąsiednie dwa plutony zdołały dotrzeć na skraj Lasu Bielańskiego, tam zaległy jednak pod ostrzałem nieprzyjaciela i po upływie kilkunastu minut przystąpiły do odwrotu, kompania powróciła na pozycje wyjściowe i do końca dnia nie uczestniczyła w poważniejszych starciach.
1 kompania zaatakowała CIWF od strony głównego wejścia i wartowni. Z uwagi na słabe uzbrojenia i brak zaskoczenie skutek był do przewidzenia: duże straty i brak powodzenia. 3 kompania została w całości odcięta na Marymoncie i nie wzięła udziału w natarciu na Waldlager i klasztor Marianów w Lesie Bielańskim.
Około północy dowódca 2 kompanii otrzymał rozkaz odwrotu do Puszczy Kampinoskiej. Taki sam rozkaz otrzymały pozostałe kompanie.
Wymarsz 2 kompanii nastąpił około godziny 2:00. Szpicę prowadził ppor. Zdzisław Grunwald ps. „Zych”, za którym podążali żołnierze plutonów 212 i 239 z por. „Starżą” na czele. Ariergardę stanowił pluton 237 pod dowództwem ppor. Jerzego Mieczyńskiego ps. „Dunin”. Pluton 237 pozostawił na Bielanach 4-osobowy patrol pchor. Boy’a. Z kompanią wyszło także kilkudziesięciu powstańców, którzy nie dotarli do swych jednostek oraz kilkanaście osób cywilnych. Brak jest bliższych danych o ich liczebności.
Powstańcy maszerowali przez rejon tzw. Szwedzkich Gór pomiędzy Bielanami i Kołem, a przed świtem dotarli do drogi łączącej Boernerowo z Wawrzyszewem. Tutaj kompania została zaskoczona i rozbita ogniem karabinów maszynowych przez rozwinięty w tyralierę pododdział niemieckiej Dywizji Pancerno-Spadochronowej „Hermann Göring”. Od strony Boernerowa nadjechał czołg, który strzałami z wieżyczki metodycznie wybijał ocalałych powstańców lub miażdżył ich gąsienicami.
W ciągu godziny niemieckie siły zastrzeliły większość powstańców, a wziętych do niewoli zmusili, by wykopali na polu bitwy dwie duże mogiły i wrzucili do jednej z nich ciała poległych kolegów. Gdy pierwszy grób został zasypany i splantowany, jeńców zaprowadzono na skraj drugiej mogiły i tam rozstrzelano. Istnieje podejrzenie, że co najmniej paru zatrzymanych na polu żołnierzy nie rozstrzelano na miejscu, lecz przewieziono na przesłuchanie (prawdopodobnie do Gestapo).
W sumie zginęło około 100 powstańców, m.in. ppor. Jerzy Mieczyński ps. „Dunin” (dowódca plutonu 237), st. sierż. Aleksander Michalak ps. „Gruby” (z-ca dowódcy plutonu 212), plut. pchor. Władysław Rode ps. „Rewski” (z-ca dowódcy plutonu 239), wachm. pchor. Bohdan Staromirowski ps. „Bohdan” (z-ca dowódcy plutonu 237), a także większość drużynowych.
Dużą cześć poległych stanowili żołnierze i podoficerowie 30 pp Strzelców Kaniowskich, stacjonującego do wybuchu wojny w stołecznej cytadeli.
Wykaz poległych znajduje się pod adresem: http://zubry1944.pl/wykaz-zubrow/
Do Puszczy przeszło z 2 kompanii 10-11 osób: dowódca kompanii, kilku oficerów i podoficerów, na pewno jeden cywil (prawdopodobnie członek władz Polski Podziemnej), jeden z żołnierzy czołowej grupy: Janusz Antoni Kalinowski (rocznik 1918). Wydostali się także z tego pola śmierci pchor. Stanisław Witoszyński i pchor. Maciej Bernhardt.
Kompanie 1 i 3 batalionu "Żubr" przeszły do Kampinosu bez strat i bez kontaktu z nieprzyjacielem.
2 sierpnia zgrupowanie „Żubra” wróciło na Marymont i włączyło się do walk w rejonie ul. Zdobyczy Robotniczej (dzisiejsza ul. Żeromskiego) z oddziałami niemieckimi nacierającymi z Wawrzyszewa. Udało się odeprzeć atak. Oddziały „Żubra” wycofały się do puszczy, a na Marymont wróciły zaopatrzone w broń i amunicję zrzutową dopiero w połowie sierpnia zajmując pozycje w budynku Straży Pożarnej na rogu ul. Słowackiego i Potockiej. 20 i 21 sierpnia część żołnierzy „Żubra” brała udział w natarciu na Dworzec Gdański celem połączenia Żoliborza ze Starówką. Następnie oddziały "Żubra" walczyły do 30 września na Marymoncie.
Dowódca 2 kompanii po wojnie wyemigrował do Australii, gdzie zmarł w połowie lat 80-tych ubiegłego wieku.
W maju 1945 roku przeprowadzono ekshumacje w miejscu potyczki, z dwóch dużych mogił wydobyto około 60 ciał i pochowano je we wspólnej kwaterze na Cmentarzu Wawrzyszewskim. W ich miejscu ustawiono natomiast pamiątkowy kamień, który w 1949 roku został przeniesiony na ul. Grotowską w związku z budową lotniska babickiego. Oprócz pamiątkowego kamienia znalazła się tam także ustawiona na wysokim postumencie figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem projektu Jana Golińskiego. W latach 90. XX wieku miejsce pamięci uzupełniono o dodatkowy kamień z napisem uściślającym, jakie walki miały miejsce w tym rejonie na początku powstania warszawskiego.
W lipcu 2016 roku zgodnie z otrzymanym zezwoleniem na pomniku została przyklejona tabliczka z kodem QR, udostępniająca informacje o upamiętnianych wydarzeniach.
Miejsca wiecznego spoczynku Powstańców „boernerowskich” na Cmentarzu Wawrzyszewskim były cztery razy przeprojektowywane. Aktualnie są dwie płyty, umieszczono na nich 60 nazwisk i 9 pseudonimów.

Zdjęcia

Polegli dowódcy w starciu pod Boernerowem (o znalezionych zdjęciach)

Inni polegli (o znalezionych zdjeciach)










Oficerowie zgrupowania "Żubr" przed pałacykiem Norblina, tzw. "OIejarnia" przy ulicy Gdańskiej 33.
Od lewej:
por. Stanisław Bartosik "Twardy" – zastępca dowódcy 1 kompanii
kpt. Sylwester Twardowski "Jacek" - dowódca 3 kompanii, od 15 września 1944
ppor. Jerzy Zdrodowski "Kwarciany" – dowódca 1 kompanii
ppor. Jerzy Staszewski "Oksza" - dowódca 237 plutonu 2 kompanii, od 2 sierpnia 1944
por. Jerzy Terczyński "Starża" – dowódca 2 kompanii
ppor. Czesław Żyłowski "Wąs" – zastępca dowódcy 2 kompanii
por. Zdzisław Grunwald "Zych" – dowódca 239 plutonu 2 kompanii
Trzech z prawej to ocaleli w starciu 2 kompanii pod Boernerowem)
Źródło: https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/czeslaw-zylowski,52979.html


Groby żołnierzy AK poległych w starciu pod Boernerowem Cmentarz Wawrzyszewski


Kamień pamiątkowy z tablicą

Piśmiennictwo

1. https://pl.wikipedia.org/wiki/Starcie_pod_Boernerowem
2. https://histmag.org/Komentarz-do-moich-wspomnien-2408
3. https://oddechywarszawy.wordpress.com/tag/jerzy-terczynski/
4. https://www.xn--meb.pisz.pl/Starcie_pod_Boernerowem
5. http://zubry1944.pl/wykaz-zubrow/
6. http://zubry1944.pl/foto-zubrow/
7. http://zubry1944.pl/cmentarz-wawrzyszewski/