Jedigar Veli bek

Veli bek Jedigar, właśc. Jedigaroff, ps. „Damazy” (ur. 31 października 1897 w Tekeli, zm. 13 grudnia 1971 w Buenos Aires) – azerski oficer, pułkownik dyplomowany Wojska Polskiego i Armii Krajowej.
Pochodził z książęcej rodziny azerskiej.
Uczęszczał od 1909 do gimnazjum w Tyflisie, po którego ukończeniu w 1915 otrzymał świadectwo dojrzałości. Następnie studiował na Politechnice Kijowskiej, porzucił ją jednak po kilku miesiącach i przeniósł się na uczelnię wojskową.
Walczył w ofensywie Armii Rosyjskiej przeprowadzonej na froncie wschodnim przeciwko armiom państw centralnych. W momencie wybuchu rewolucji studiował w Kijowskiej Michajłowskiej Szkole Artylerii, którą porzucił na rzecz służby w wojskach Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu. Na przełomie 1919 i 1920 roku był dowódcą jednostki karabinów maszynowych w Tekińskim Pułku Jazdy. Po agresji Armii Czerwonej w kwietniu 1920 roku przeszedł na terytorium Gruzji i prowadził walki partyzanckie przeciw bolszewikom.
W marcu 1921 roku wyemigrowałprzez Turcję i Rumunię do Polski. Do Wojska Polskiego przyjęto go w listopadzie 1922 jako oficera kontraktowego w stopniu rotmistrza. Ukończył w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia w Rembertowie kurs dowódców batalionów (luty–czerwiec 1930) oraz z odznaczeniem Wyższą Szkołę Wojenną (1932). W 1934 roku został zastępcą dowódcy 7 pułku Ułanów Lubelskich.
W 1938 roku ożenił się z Wandą Eminowicz, z którą miał córkę Zulejchę (ur. 1942).
W 1939 roku pełnił służbę w Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu na stanowisku dyrektora nauk Kursów doskonalenia oficerów i podoficerów zawodowych.
W kampanii wrześniowej był od 11 września szefem sztabu Mazowieckiej Brygady Kawalerii. W czasie kampanii trafił do niewoli niemieckiej, ale kilka miesięcy później zwolniono go jako obcokrajowca, w efekcie czego w sierpniu 1940 roku wrócił do Warszawy. Zawiązał konspiracyjny 7 pułk ułanów Lubelskich (ps. Mazury–Jeleń) i dowodził nim od sierpnia 1940 do lipca 1944 roku. Ponadto był szefem działu kawalerii w Wydziale Broni Szybkich Oddziału III Komendy Głównej AK. Zapewne w 1944 awansowany do stopnia pułkownika.
W lipcu 1944 roku gen. Bór-Komorowski rozkazał mu wyjechać na Zachód, co uczynił 17 lipca, wyruszając z żoną i córką do Wiednia. Po otrzymaniu wiadomości o wybuchu powstania w Warszawie wrócił przez zieloną granicę do Polski. Jego pułk został już jednak zdziesiątkowany w nieudanym ataku na siedzibę Gestapo przy al. Szucha. Wydał 12 stycznia 1945 roku rozkaz rozwiązania jednostki i tuż po rozpoczęciu ofensywy sowieckiej znad Wisły, wykorzystując status cudzoziemca, opuścił Polskę ostatnim niemieckim pociągiem ewakuacyjnym. Następnie wyemigrował z rodziną do Włoch, wstąpił do 2 Korpusu Polskiego, gdzie powierzono mu odtworzenie 7 pułku. Po przybyciu do Wielkiej Brytanii został komendantem w obozie Tilstok, później przeniósł się z rodziną do Londynu.
Po likwidacji polskich jednostek wojskowych wyemigrował z rodziną do Argentyny w 1949 roku. Tam rozpoczął tworzenie organizacji kombatanckich, był także wiceprezesem Organizacji Ujarzmionych Narodów „Liberación Europea”. Przewodniczący Tymczasowego Zarządu od 1949, a od 1950 przewodniczący Zarządu Okręgu Koła AK w tym kraju. Początkowo pracował w porcie jako tragarz, później w fabryce wyrobów tekstylnych jako robotnik. Zmarł w Buenos Aires na atak serca 13 grudnia 1971 roku. Dziewiętnaście lat później szczątki oficera i jego żony zostały sprowadzone przez ich córkę do Polski.
4 sierpnia 1990 roku jego prochy zostały pochowane na warszawskim Muzułmańskim Cmentarzu Tatarskim przy asyście kompanii honorowej Wojska Polskiego.
Veli Bek Jedigar uhonorowany był licznymi odznaczeniami i orderami: Orderem Azerbejdżańskiej Republiki Demokratycznej Za Męstwo oraz polskim Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Krzyżem Walecznych oraz Krzyżem Armii Krajowej.

Źródła:

1. https://pl.wikipedia.org/wiki/Veli_bek_Jedigar
2. https://www.zwiadowcahistorii.pl/azer-muzulmanin-polski-patriota-dowodca-ulanow-lubelskich-historia-niezwyklego-polaka-rodem-z-kaukazu/
3. https://whu.org.pl/wp-content/uploads/2020/05/puc582kownik-dyplomowany-wojska-polskiego.-ostatni-ksic485c5bcc499-borcalo.jpg