SZLAK PAMIĘCI NA POWĄZKACH WOJSKOWYCH
PUNKT 2
Pomnik i kwatera weteranów powstania styczniowego 1863 roku
Kwatera C13
Powstanie styczniowe było jednym z ważniejszych zrywów niepodległościowych Polaków. Władze carskie prowadziły bezwzględną walkę z polskimi oddziałami.
Powstańców 1863 roku uczczono pomnikiem i kwaterą na warszawskich Powązkach Wojskowych.
Pomnik składa się z wysokiego krzyża oraz muru, na którym widnieją tabliczki z nazwiskami powstańców.
Cmentarzyk weteranów powstania styczniowego został założony w latach 1933-1938, dla uczczenia 70-tej rocznicy wybuchu powstania, z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Weteranów 1863 roku na terenie kwatery C13. Kwaterę zaprojektował architekt, malarz, Wojciech Jestrzębowski.
Spoczęło w niej 63 uczestników powstania zamieszkałych po wojnie w Warszawie, a zmarłych w okresie II Rzeczypospolitej. Na ich grobach umieszczono imienne, żeliwne tablice w kształcie tarczy, umocowane na skośnie odchylonych betonowych płytach.
Kwatera liczy cztery rzędy.
W kwaterze znajduje się także grób Jana Wojtkiewicza (7 grudnia 1840 ??? – 31 października 1935), ppor. rez. WP, trzykrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych, – rząd 1, grób 10. Będzie uwzględniony w następnej wersji przewodnika.
Na murze oddzielającym cmentarzyk od strony wschodniej umieszczono 212 tabliczek z nazwiskami uczestników powstania styczniowego zmarłych w więzieniach carskich, w kraju i na obczyźnie.
Kilkunastu innych spoczywa w kwaterze A16.
https://genealogia.okiem.pl/powstanies/index.php?nazwisko=Wojtkiewicz Źródła:
- http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/30499,warszawa-pomnik-bohaterom-powstania-1863-r-.html
- https://histmag.org/Bohaterom-1863-r.-kwatera-powstancza-na-Powazkach-Wojskowych-7536
- http://www.polskaniezwykla.pl/web/gallery/photo,346538.html
- http://www.kombatantpolski.pl/archiwum/2016_01_art3.php
A - Joanna Podłuska B - Edmund Taczanowski C - Maria Bentkowska D - Aleksandra Janiszewska
Joanna Podłuska
Położenie grobu: kwatera C13, rząd 1, miejsce 6
Joanna Podłuska (ur. 1843 r. w Sanockiem, zm. 28 grudnia 1934 r.), z domu Radziszewska, podporucznik Wojska Polskiego. Pełniła służbę w powstaniu jako kurierka, przewoziła broń i rozkazy. Brała także udział w akcjach mających na celu uwolnienie więzionych powstańców, pielęgnowała chorych i rannych.
Odegrała dużą rolę w rozszyfrowywaniu rosyjskich wiadomości wojskowych, które przekazywała oddziałom powstańczym. Organizowała i prowadziła lazarety i kuchnie polowe dla powstańców, angażując w to dworską służbę i właścicieli innych szlacheckich dworów.
Odznaczona Medalem X-lecia Odzyskania Niepodległości, 200. Rocznicy Odsieczy wiedeńskiej na wstążce Virtuti Militari, Krzyżem „Bojownikom Niepodległości”, Krzyżem „Powstańcom 1863 r. w 70. Rocznicę Powstania Styczniowego”, Medalem „Polska Swemu Obrońcy”.
Szczegóły 1
Szczegóły 2
Edmund Taczanowski
Położenie grobu: kwatera C13, rząd 1, miejsce 9
gen. Edmund Taczanowski (ur. 23 listopada 1822 roku w Wieczynie koło Pleszewa, zm. 14 września 1879 roku w Choryni) - generał wojsk powstańczych, ppor. artylerii pruskiej 1843 roku, dowódca oddziału artylerii w powstaniu wielkopolskim 1848 roku, major republikańskiej armii włoskiej Garibaldiego w 1849 roku, generał i naczelnik wojskowy województwa kaliskiego i mazowieckiego w powstaniu styczniowym 1863 roku. W czasie powstania walczył pod Pyzdrami (29.IV.1863 roku), gdzie odparł wojska carskie; pod Ignaczewem (8.V.1863 roku) poniósł klęskę. Po powstaniu przystąpił do tworzenia dużego oddziału kawalerii w sile 700 ludzi, na czele którego prowadził walkę partyzancką: 27 sierpnia 1863 roku stoczył zwycięską potyczkę pod Radziejowicami — w tym czasie oddział wzrósł do 2 tys. koni i był największym oddziałem jazdy w powstaniu. 29 sierpnia 1863 roku pod Krzyszyną poniósł klęskę, po której opuścił kraj i udał się do Francji. Pochowany w grobie rodzinnym w Choryni, w Wielkopolsce. 2 listopada 1938 roku prochy przewieziono do Warszawy.
Szczegóły
Maria Bentkowska
Położenie grobu: kwatera C13, rząd 1, miejsce 14
Maria Bentkowska (19 XI 1848/47 – 3 XI 1938), córka Adama Wyleżyńskiego i Konstancji z Burczak–Abramowiczów, podporucznik Wojska Polskiego.
Jako kilkunastoletnia dziewczynka należała do organizacji powstańczej w Kijowie. Była posłańcem i łączniczką Edmunda Różyckiego, naczelnika Wydziału Prowincjonalnego Rusi i dowódcy największego oddziału partyzanckiego na Ukrainie, który ukrywał się w domu jej rodziców. Przewoziła bron, amunicję, rozkazy i instrukcje. Po zajęciu majątku przez Rosjan ojciec Marii Bentkowskiej został powieszony, a majątek zrabowany. Maria została aresztowana i przez 6 tygodni była więziona o chlebie i wodzie w Berdyczowie.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w czasie obrony Lwowa, aktywnie brała udział w pomocy walczącym. W 1930 roku została odznaczona Krzyżem Niepodległości z Mieczami. W styczniu 1938 roku została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Szczegóły
Aleksandra Janiszewska
Położenie grobu: kwatera C13, rząd 4, miejsce 14
Aleksandra Janiszewska (1837- 21 XII 1932). Pełniła służbę w powstaniu jako kurierka Rządu Narodowego, a także dostarczała broń i żywność powstańcom. Cały swój majątek poświęciła sprawie powstania, wykupując więźniów politycznych i opiekując się sierotami po poległych. Źródło: Malczewski Juliusz Jerzy (red.), Cmentarz Komunalny Powązki Dawny Wojskowy. Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1989
Powstanie styczniowe
Powstanie styczniowe to polskie powstanie narodowe przeciwko Imperium Rosyjskiemu, ogłoszone Manifestem 22 stycznia wydanym w Warszawie przez Tymczasowy Rząd Narodowy. Wybuchło 22 stycznia 1863 w Królestwie Polskim i 1 lutego 1863 na Litwie, trwało do jesieni 1864, zasięgiem objęło ziemie zaboru rosyjskiego, tj. Królestwo Polskie i ziemie zabrane.
Było największym i najdłużej trwającym polskim powstaniem narodowym, spotkało się z poparciem międzynarodowej opinii publicznej. Miało charakter wojny partyzanckiej, w której stoczono ok. 1200 bitew i potyczek. Do oddziałów powstania należało około 200 000 osób, zarówno z rodzin szlacheckich, jak też w mniejszym stopniu z chłopstwa i mieszczaństwa.
Mimo początkowych sukcesów zakończyło się przegraną powstańców, z których kilkadziesiąt tysięcy poległo w walkach, blisko 1 tys. stracono, ok. 38 tys. skazano na katorgę lub zesłanie na Syberię, a ok. 10 tys. wyemigrowało.
Pomimo klęski militarnej, powstanie styczniowe osiągnęło część celów politycznych, zwłaszcza długofalowych, jakie stawiali sobie jego organizatorzy. Przyczyniło się między innymi do zahamowania polityki ugody wobec rosyjskiego zaborcy, popieranej przez część elit Królestwa. Pamięć o powstaniu ożywiała w kolejnych dziesięcioleciach nastroje patriotyczne, co przyczyniło się do odzyskania niepodległości pół wieku później.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Powstanie_styczniowe
Grób strażaków, obrońców zakładu "Czerwony Parowóz"
Przy ul. Kolejowej 57 od 1920 roku działała Fabryka Parowozów, znana później jako "Czerwony Parowóz" (od strajków załogi).
W zakładzie działała fabryczna straż pożarna.
W okresie II wojny światowej w fabryce produkowano pistolety maszynowe dla podziemia, załoga fabryki prowadziła też liczne akcje sabotażowe.
Prezesem straży był Kazimierz Forst, z zawodu technik-mechanik, działał w ZWZ/AK, prowadził sabotaż. Aresztowany w maju 1942 r., przy okazji wykrycia przez Niemców radiostacji przy ul. Kolejowej 57- w siedzibie fabryki i osadzony na Pawiaku. Wywieziony, w transporcie 400 więźniów i 107 więźniarek do obozu Auschwitz. Znalazł się w nim 29.IX.1943 r. Tam został rozstrzelany tego roku.
Członkowie straży podczas powstania warszawskiego brali udział w obronie zakładów. Dziewięciu strażaków zostało rozstrzelanych 18 sierpnia 1944 roku na Zieleniaku przy ul. Grójeckiej:
- Henryk Fijałkowski 47 lat https://www.1944.pl/index.php/ofiary-cywilne/henryk- fijalkowski,9125.html
- Franciszek Głuszek https://www.1944.pl/ofiary-cywilne/franciszek-gluszek,11074.html
- Feliks Gołowicz
- Kazimierz Kieszkowski https://www.1944.pl/ofiary-cywilne/kazimierz-kierzkowski,18635.html
- Władysław Kieszkowski
- Jan Kostrzewa
- Kazimierz Kryspiński 29 lat
- Zygmunt Prymasik
- Stanisław Wożniak 44 lata
Uwaga:
W kwaterze znajduje się grób Bogumiła Ruszkiewicza: https://www.1944.pl/ofiary-cywilne/bogumil-ruszkiewicz,38317.html, zamordowaneego na Zieleniaku, który nie jest wymieniony na tablicy
Źródła:
- https://www.tubylotustalo.pl/mapa-tbts/149-warszawskie-zaklady-maszyn-budowlanych-im-l-warynskiego
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Warszawska_Sp%C3%B3%C5%82ka_Akcyjna_Budowy_Parowoz%C3%B3w
- https://www.sgsp.edu.pl/?page_id=10506
Symboliczna Mogiła Sybiraków
kwatera C-15
Pomnik odsłonięty 24 września 2010 roku
Pomnik upamiętnia ponad 200 lat zsyłek Polaków na Syberię.
Od 1940 roku okupujący polskie tereny Sowieci rozpoczęli masowe deportacje ludności polskiej na Syberię i Daleki Wschód.
Deportacje były realizowane w czterech masowych wywózkach:
- I masowa deportacja: początek 10 lutego 1040 roku
- II masowa deportacja: początek 13 kwietnia 1940 roku
- III masowa deportacja: początek 29 czerwca 1940 roku
- IV masowa deportacja: początek 20 czerwca 1941 roku
Wywózki i zesłania Polaków trwały do 1956 roku, liczbę deportowanych szacuje się na od 700 tys. do 1 miliona.
Źródła:
- http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/30375,warszawa-pomnik---symboliczna-mogila-sybirakow.html
- https://policjanciwhistorii.ipn.gov.pl/pol/form/r2612059032,Wiktoria-Kozon.html
- https://www.sybiracyzg.pl/?p=248
- http://skarbywarszawy.pl/wycieczka_powwojskowe.html