Projekt: Czesław Bielecki, Zofia Milewicz
Rzeźby: L. Brodziak, A. Mrozek
Zgrupowanie "Żywiciel" to oddział Obwodu II Żoliborz Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej.
Od 1940 roku komendantem obwodu i dowódcą zgrupowania był mjr Mieczysław Niedzielski "Żywiciel", "Wojciechowski", "Sadownik"
Stan osobowy obwodu w licu 1944 roku wynosił 132 oficerów, prawie 3 tys. żołnierzy i blisko 400 kobiet.
1 sierpnia 1944 roku oddziały obwodu poniosły duże straty ludzkie i materiałowe. W godzinach wieczornych 1 sierpnia ppłk. "Żywiciel" podjął decyzję o wycofaniu oddziałów do Puszczy Kampinoskiej. Po otrzymaniu rozkazu od komendanta okręgu płk. Antoniego Chruściela "Montera" 4 sierpnia oddziały dotarły do centrum Żoliborza i włączyły się do prowadzonych walk.
5 sierpnia zostały utworzone cztery zgrupowania liniowe: "Żaglowiec", "Żmija", "Żyrafa" i "Żniwiarz".
Po 20 września zgrupowania zostały przekształcone w 8 Dywizję Piechoty AK im. Romualda Traugutta, której pełniącym obowiązki dowódcy został płk. Niedzielski "Żywiciel".
Prowadząc ciężkie walki i ponosząc duże straty, oddziały obwodu dotrwały do momentu kapitulacji dzielnicy 30 września.
Szczegóły

Mieczysław Niedzielski

---

Projekt Zygmunt Dziarmaga Działyński i Wieńczysław Jędrzejewski
Pułk powstał w Warszawie w październiku 1939 roku z inicjatywy oficerów 7 Pułku Piechoty Legionów z 3 Dywizji Piechoty Wojska Polskiego. Początkowo był jednostką kadrową działającą w ramach organizacji Orła Białego. Od 1940 roku istniał samodzielnie jako podstawowy oddział Związku Strzeleckiego. Na początku 1941 roku został podporządkowany Dowództwu Okręgu Warszawskiego ZWZ. Pułk został rozwinięty do pełnych stanów etatowych. W okresie od października 1941 roku do kwietnia 1942 roku do pułku włączono pododdziały Warszawskiej Organizacji Wojskowej.
Od lutego 1942 dowódcą pułku był mjr Stanisław Babiarz ps. "Wysocki".
Rozkaz o rozpoczęciu działań zbrojnych dotarł do jednostek obwodu przed południem 1 sierpnia 1944 roku. Do godziny "W" stawiło się ok. 50% zarejestrowanych żołnierzy. Najwięcej do baterii artylerii dowodzonej przez por. Romualda Jakubowskiego ps. "Kuba". Około godz. 16.00 w wyniku oceny sytuacji: wzmocnienie niemieckiej załogi lotniska Okęcie, zwiększenie liczby stanowisk broni maszynowej na liniach niemieckich, a jednocześnie niedostateczne uzbrojenie oddziałów powstańczych – mjr "Wysocki" odwołał natarcie. Rozkaz nie dotarł do por. "Kuby". Jego bateria uderzyła ze wsi Zbarż wprost na lotnisko i posuwając się w otwartym terenie dostała się pod gwałtowny ogień niemieckiej broni maszynowej. Poległ dowódca baterii. Wtedy dotarł rozkaz nakazujący przerwanie natarcia. Oddział rozpoczął odwrót, jednak na jego tyłach znalazł się niemiecki samochód pancerny, który otworzył ogień do wycofujących się powstańców. Na 180 żołnierzy poległo ok. 120. Pozostali przy życiu rozproszyli się, niewielka liczba przedostała się na Mokotów.
Pułk nie wykonał zadania i przestał istnieć. Grupy żołnierzy pułku i pojedynczy żołnierze walczyli prawie we wszystkich dzielnicach Warszawy.
Szczegóły

Stanisław Babiarz

---

W połowie października 1939 roku na Żoliborzu absolwenci i uczniowie V Gimnazjum i Liceum im. Ks. Józefa Poniatowskiego oraz członkowie związanej ze szkołą 14. Warszawskiej Drużyny Harcerskiej im. Karola Chodkiewicza przystąpili do tworzenia struktur organizacyjnych działających w konspiracji.
Na czele nowo powstałego oddziału, który niebawem osiągnął stan ponad 100 młodych żołnierzy, stanął Ludwik Berger. 8 grudnia 1939 roku nawiązał on kontakt z gen. Michałem Tokarzewskim-Karaszewiczem "Torwidem" i podporządkował mu oddział.
Wiosną 1941 r. oddział został przekształcony w batalion ochrony sztabu baon "Baszta", pod dowództwem kpt. Eugeniusza Ladenbergera ps. "Kazimierz".
Żołnierze "Baszty" przygotowywali się do zbrojnego wystąpienia szkoląc się, biorąc udział w wielu akcjach bojowych, zdobywając broń od wroga. Kadry dowódcze "basztowców" kształciły się m. in. na Kursach Szkoły Podchorążych oraz w szkołach podoficerów.
Na przełomie 1942 i 1943 roku batalion składał się z pięciu kompanii i liczył ok. 1500 żołnierzy. W październiku 1943 roku przeformowano go w pułk. Jego dowódcą został ppłk Stanisław Kamiński "Daniel" - pochowany na Cmentarzu Rakowickim Wojskowym w Krakowie.
Żołnierze batalionu "Baszta" brali udział w wielu akcjach bojowych, zdobywając broń od wroga.
Struktura organizacyjna pułku w przededniu wybuchu powstania przedstawiała się następująco:

• batalion "Bałtyk" - dowódca mjr "Burza" Eugeniusz Ladenberger,
• batalion "Olza" - dowódca - mjr "Reda" Anatol Witold Białynowicz-Obarski,
• batalion "Karpaty" - dowódca - mjr "Majster" Józef Hoffman.

Pułk liczył około 2300 ludzi i stanowił połowę sił w największym w Warszawie V Obwodzie jakim był Mokotów.
"Baszta" jako oddział dyspozycyjny KG AK miała opanować dzielnicę Mokotów i zapewniać ochronę komendy AK.
1 sierpnia 1944 roku pułk liczył 2200 żołnierzy. O godz. 17.00 pułk przystąpił do realizacji wyznaczonych mu zadań bojowych. Wszystkie natarcia zostały w pierwszym dniu powstania przez Niemców odparte, ale pułk był jedynym oddziałem w południowej Warszawie, w tzw. "niemieckiej dzielnicy mieszkaniowej", który nie uległ rozsypce. Dowódca pułku podjął decyzję o przejściu do brony w kwadracie ograniczonym ulicami Puławską, Naruszewicza, al. Niepodległości i Odyńca. Oddziały Baszty walczyły w powstaniu warszawskim na Górnym Mokotowie i Dolnym Mokotowie (Sielce, Czerniaków, Sadyba). Zajęty teren był broniony do momentu kapitulacji 27 września 1944 roku.
Szczegółowy przebieg walk:

• Pod koniec sierpnia obszar zajmowany przez powstańców na Mokotowie sięgał od ul. Madalińskiego do Ksawerów i od al. Niepodległości po ul. Czerniakowską i Wiertniczą. Żołnierze "Baszty" i pozostałych oddziałów mokotowskich walczyli na Górnym i Dolnym Mokotowie, na Sielcach, Sadybie aż po Wilanów, na Ksawerowie i w pobliżu toru wyścigów konnych, w Lasach Chojnowskich i Lesie Kabackim. Niezwykle krwawe walki przeważnie toczyły się o zdobycie lub utrzymanie poszczególnych obiektów takich jak Rak, Basy, Wedel, Dworkowa, Alkazar I i II, zakłady Bruhn-Werke, reduta Magnet, Fort Legionów Dąbrowskiego, klasztor Sióstr Nazaretanek, Królikarnia, Pudełko i wiele innych.
• 2 września padła Sadyba. 15 września oddziały AK utworzyły linię obronną wzdłuż ul. Belwederskiej. Walczyły tam dwa bataliony "Oaza" i "Ryś" pułku AK "Waligóra". Od połowy września zaczęły się regularne bombardowania lotnicze Mokotowa, a ostateczna ofensywa niemiecka na Mokotów zaczęła się 24 września. Piechota, artyleria, broń pancerna i lotnictwo wypierały powstańców z dotychczas zajmowanych pozycji. W obliczu poważnych strat dowództwo obwodu, zdecydowało się na odwrót kanałami do południowego Śródmieścia. Do celu dotarło 600 żołnierzy "Baszty" oraz ok. 200 żołnierzy Kedywu Komendy Głównej AK zgrupowania "Radosława". Zajmowany obszar ograniczał się do niewielkiego kawałka ziemi obejmującego park Dreszera i pobliskie ulice, na którym broniły się resztki pułku w sile kliku plutonów wycieńczonych żołnierzy. 27 września została podpisana kapitulacja Mokotowa. Oddziały Mokotowa, dowodzone przez mjr Kazimierza Szternala "Zrywa", uznane przez Niemców za kombatantów, złożyły broń.
• Około 120 powstańców, którzy nie dotarli kanałami do Śródmieścia i powrócili na Mokotów, zostało przez Niemców wymordowanych na ulicy Dworkowej.

Kapituła Orderu Wojennego dekretem z dnia 11 listopada 1968 roku, w uznaniu niezwykłego męstwa w okresie drugiej wojny światowej 1939-1945 przyznała "Baszcie" Krzyż Srebrny Virtuti Militari, dyplom nr 13883 podpisał kanclerz kapituły gen. dyw. Stanisław Maczek.
Szczegóły
http://www.meczennicy.waw.pl/wordpress/litania-do-matki-bozej-krolowej-polskich-meczennikow/pulk-armii-krajowej-baszta/
https://pochr.wp.mil.pl/pl/pages/puk-ak-baszta-2019-02-12-y/