SZLAK PAMIĘCI NA POWĄZKACH WOJSKOWYCH
PUNKT 23
Pomnik i groby żołnierzy Batalionu Szturmowego Armii Ludowej im. Czwartaków
Formowanie specjalnego oddziału szturmowego na bazie członków ZWM, podjęto w pod październiku 1943 na spotkaniu przedstawicieli Sztabu Głównego Gwardii Ludowej oraz Sztabu Okręgu Warszawa-Miasto GL. Do zadań jednostki miały należeć: ochrona członków władz partii, likwidowanie agentów, przeprowadzanie akcji dywersyjnych i odwetowych w Warszawie.
Początkowo oddział był z nazwy plutonem szturmowym.
W grudniu 1943 oddział miał już cztery sekcje skoszarowane i opłacane. W tym czasie oddział został przekształcony w pluton, liczący ok. dwudziestu kilku ludzi[1]. W styczniu 1944 r. pluton stał się oddziałem przybocznym Dowództwa Głównego Armii Ludowej i KRN.
W marcu 1944 do plutonu dołączono 24-osobową grupę AL z dzielnicy Wola (byli członkowie AK), oraz oddział Milicji Ludowej RPPS z Żoliborza i Powiśla.
W lipcu 1944 kompania przekształciła się w batalion szturmowy AL liczący tuż przed powstaniem 85-150 żołnierzy.
Do lipca 1944 roku oddział przeprowadził szereg akcji zbrojnych w okupowanej Warszawie:
- 22 października 1943 roku dokonano zamachu bombowego na zastrzeżony dla policji ("Nur fur SS un Polizei und Uniformenn") "Bar Podlaski" (róg ulic Kruczej i Nowogrodzkiej),
- 15 grudnia 1943 roku wykolejono pociąg towarowy pod stacją Zalesie na linii Warszawa-Radom,
- 17 grudnia 1943 roku opanowano wartownię fabryki "Betriebsgesellschaft" Bielany ("Blaszanka"), konfiskując 5 pistoletów,
- 11 marca 1944 roku przerwano w wyniku zamachu bombowego kabel telefoniczny łączący front wschodni z Berlinem, w studzience przy ul. Hożej i Chałubińskiego,
- 17 kwietnia 1944 roku w celu zdobycia broni zaatakowano wartownię fabryki sprzętu radiowego Philipsa przy ul. Karolkowej. Zginęło trzech strażników oraz oficer.
- 1 kompania, jako jedyna zorganizowana jednostka, pod dowództwem st. sierż. Lecha Matawowskiego "Mirka" (zginął 6 sierpnia) walczyła początkowo na Woli, zaś od 7 sierpnia na Starym Mieście,
- Ryszard Suski wraz ze swoim oddziałem szturmował umocnienia niemieckie w ruinach Zamku Królewskiego.
- Oddział sztabowy por. Lecha Kobylińskiego "Konrada" walczył przy ul. Wilczej w składzie oddziału AK, a 3 sierpnia przedostał się na Stare Miasto. Ze swoją sekcją zdobywał z oddziałem AK por. Sylwestra magazyn spółdzielni mleczarskiej na Hożej.
- 20-osobowa grupa pod dowództwem Jerzego Żeglińskiego "Maksa" dołączyła do zgrupowania AK "Chrobry"
Na stanie batalionu "Czwartaków" był jeden lotniczy karabin maszynowy, dwa "peemy" (szmajsery) i 40 pistoletów.
16 sierpnia oddziały "Czwartaków" walczyły o "Czerwony Dom" w okolicy ul. Boleść – Mostowa.
Pod koniec września żołnierze batalionu zostali wycofani na Żoliborz. Tam pozostali w odwodzie.
Na początku września część oddziału przedostała się do Puszczy Kampinoskiej, w tym 2 kompania (w sile 40 żołnierzy) dowodzona przez ppor. Teodora Kufla "Teocha", która następnie 27 września została rozformowania.
Część żołnierzy (ok. 100 osób) pod dowództwem kpt. Jana Szaniawskiego "Szwed" podjęła próbę przebicia się przez Wisłę. Do brzegu dotarło zaledwie 28 osób w tym dowódca batalionu kpt. Lech Kobyliński "Konrad" i kpt. Jan Szaniawski "Szwed".
Bataliom im. Czwartaków
Na cmentarzu znajdują się m.in. groby m.in. następujących żołnierzy batalionu im. Czwartaków:
C - Lech Matawowski D - Ryszard Suski
Ryszard Suski
Położenie grobu: kwatera B6, rząd 9, miejsce 22
Ryszard Suski ps. Żarłok urodził się w 1921 roku w rodzinie robotniczej, do roku 1939 jest członkiem Czerwonego Harcerstwa oraz klubu RKS Skra.
Podczas okupacji, od 1940 należy do grupy konspiracyjnej Barykada Wolności organizowanej przez Stanisława Dubois, następnie w Polscy Socjaliści. Z chwilą powstania Milicji Ludowej Robotniczej Partii Polskich Socjalistów zostaje dowódcą na terenie Warszawy. Delegowany do Batalionu Czwartaków zostaje mianowany dowódcą III kompani Czwartaków. Bierze udział w wielu akcjach bojowych, zginął przy barykadzie na pl. zamkowym podczas Powstania Warszawskiego w dniu 14 sierpnia 1944 roku.
Jego imię nosi 103 Łódzka Drużyna Harcerska.
Szczegóły 1
Szczegóły 2
Szczegóły 3
Lech Matawowski
Położenie grobu: kwatera B6, rząd 9, miejsce 11
Lech Matawowski pseud. Mirek (ur. 21 kwietnia 1923 w Warszawie, zm. 8 sierpnia 1944 tamże) – działacz ZWM, oficer GL i AL, dowódca 1 kompanii w batalionie im. Czwartaków, powstaniec warszawski.
23 października 1943 pod dowództwem Lecha Kobylińskiego „Konrada” brał udział w zamachu na przeznaczony tylko dla Niemców Bar Podlaski na rogu ul. Kruczej i Nowogrodzkiej, w którym zginęło 16 hitlerowców, a 32 zostało rannych. 13 listopada 1943 brał udział w konfiskacie pieniędzy w kasie teatralnej w Alejach Jerozolimskich; został wówczas ciężko ranny w przypadkowej strzelaninie z oddziałem Milicji Ludowej RPPS.
Po wybuchu powstania warszawskiego przyłączył się do oddziału AK „Sylwestra” i uczestniczył w zdobywaniu magazynów Spółdzielni Mleczarsko-Jajczarskiej przy ul. Hożej 51. 2 dni później opuścił oddział AK i przedostał się na Stare Miasto, a następnie walczył na Woli.
6 sierpnia 1944 został ciężko raniony pociskiem z czołgu i odesłany do Szpitala św. Łukasza, gdzie następnego dnia został zamordowany przez hitlerowców po opanowaniu przez nich szpitala.
Pośmiertnie został awansowany na porucznika i odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu VM.
Szczegóły 1
Szczegóły 2
W innej kwaterze jest pochowany:
Bohdan Czeszko
Położenie grobu: kwatera C31 B6, rząd tuje, miejsce 8
Bohdan Władysław Czeszko, ps. „Agawa” (ur. 1 kwietnia 1923 w Warszawie, zm. 21 grudnia 1988 tamże) – polski pisarz, scenarzysta i publicysta, poseł na Sejm PRL IV, V, VI i VII kadencji. Budowniczy Polski Ludowej. W czasie wojny od 1942 żołnierz Gwardii Ludowej i Armii Ludowej w Warszawie, ps. „Agawa”, członek Związku Walki Młodych. Brał udział m.in. w zamachu na Cafe-Club.
Walczył w powstaniu warszawskim w batalionie AL „Czwartaków” na Woli, Starówce i Śródmieściu, jako sierżant i zastępca Lecha Matawowskiego „Mirka”, pełniąc funkcję szefa batalionu. Ranny podczas walk na Woli 6 sierpnia 1944.
Autor powieści o tematyce okupacyjnej i wojennej, między innymi Pokolenia z 1951, która to powieść została zekranizowana przez Andrzeja Wajdę w 1954.
Odznaczony m.in. Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari i Krzyżem Walecznych.
Szczegóły 1
Szczegóły 2
Pomnik w hołdzie poległym pod Lenino żołnierzom I Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki
Kwatera A4, pomnik odsłonięty w 1998 roku
Bitwa pod Lenino to bitwa stoczona w dniach 12–13 października 1943 roku nieopodal wsi Lenino na Białorusi pomiędzy radziecką 33 Armią Frontu Zachodniego i walczącą w jej składzie 1 Polską Dywizją Piechoty im. Tadeusza Kościuszki a Wehrmachtem (337 Dywizja Piechoty, wspierana przez odwody XXXIX Korpusu Pancernego). Była chrztem bojowym jednostek tzw. Ludowego Wojska Polskiego, formowanych w ZSRR przez polskie ośrodki podporządkowane władzom ZSRR. Bitwa ta stała się głównym symbolem walk Ludowego Wojska Polskiego.
Dywizja przełamała obronę nieprzyjaciela, ale nie w pełni wykonała swoje zadanie. Związała i wykrwawiła znaczne siły przeciwnika. W walkach Niemcy stracili 1500 żołnierzy, a 326 dostało się do niewoli. Zniszczono 72 karabiny maszynowe, 42 działa i moździerze, 2 czołgi oraz strącono 5 samolotów.
W czasie walk dywizja wraz z jednostkami wsparcia poniosła tak ciężkie straty (510 zabitych, 1776 rannych, a 776 wziętych do niewoli niemieckiej lub uznanych za zaginionych bez wieści, tj. ok. 25% całego stanu osobowego), że po dwóch dniach walki musiała zostać wycofana z pierwszej linii.
Bitwa pod Lenino
Pomnik żołnierzy 1. Warszawskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki poległych w walkach o wyzwolenie Pragi
Projekt Irena Molin-Sowa
Kwatera A6, pomnik odsłonięty w 1971 roku
Szszegóły
Pochowanie zwłok 300 ekshumowanych żołnierzy 1. Armii Wojska Polskiego poległych w walce o Pragę, 1 listopada 1946 roku
13 września 1944 roku 1 Dywizja Piechoty prowadziła walki uliczne na Pradze wspierana w końcowej fazie walk przez 1 Brygadę Pancerną im. Bohaterów Westerplatte i 13 Pułk Artylerii Przeciwpancernej. Do 16:30 1 Pułk Piechoty osiągnął skrzyżowanie ul.: Zamoyskiego z Targową i Zieleniecką. W nocy 2 Pułk Piechoty zdobył Dworzec Wileński, a 3 Pułk Piechoty stację kolejową Warszawa – Praga. Żołnierze z radzieckiej 175 Dywizji Piechoty zdobyli Grochów i kontynuowali natarcie na Saską Kępę. Prawy sąsiad, 76 Dywizja Piechoty, zdobyła Targówek i rozpoczęła walki o Nowe Bródno.
Walki zakończyły się o godzinie 5:30 rano 15 września 1944. Wyzwolenie Pragi pozwoliło 1 Armii Wojska Polskiego podjęcie działań mających na celu uchwycenie przyczółków na lewym brzegu Wisły i udzielenie wsparcia walczącym powstańcom.
Walki o Warszawę
Groby żołnierzy I Armii Ludowego Wojska Polskiego
We wrześniu 1944 roku, po zajęciu prawobrzeżnej części Warszawy (Pragi) przez wojska radzieckie i polskie, jednostki 1 Armii toczyły ciężkie i okupione ogromnymi stratami walki o uchwycenie i utrzymanie przyczółków na lewym brzegu Wisły. Celem walk było wsparcie toczącego się jeszcze powstania warszawskiego. Walki zakończyły się klęską i wycofaniem się na Pragę.
W dniach 14-17 stycznia 1945 roku 1 Armia WP, działając w składzie 1 Frontu Białoruskiego, uczestniczyła w Operacji Warszawskiej. 1 Armia WP uderzyła na Warszawę siłami głównymi z południa, od strony przyczółka pod Warką, a częścią sił frontalnie, z rejonu Łomianek, Pragi i Wilanowa.
Po stoczeniu kilku walk ulicznych i potyczek jednostki 1 Armii WP 17 stycznia 1945 roku zajęły Warszawę i oczyściły ją z nieprzyjaciela.
Na cmentarzu pochowanych jest ok. tysiąca żołnierzy WP poległych w 1944 roku pod Warszawą.
1 Armia Wojska Polskiego
Grób Generała Zygmunta Berlinga
Położenie grobu: kwatera A4, rząd 1, miejsce 29
Zygmunt Henryk Berling (ur. 27 kwietnia 1896 roku w Limanowej, zm. 11 lipca 1980 roku w Konstancinie-Jeziornie) – polski wojskowy i polityk, z wykształcenia prawnik. Podpułkownik piechoty Wojska Polskiego (II RP), generał broni Wojska Polskiego, dowódca 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki i 1 Armii WP, zastępca Naczelnego Dowódcy WP. Komendant Akademii Sztabu Generalnego (1947, 1948–1953), wiceminister leśnictwa (1957–1970), prezes Naczelnej Rady Łowieckiej Polskiego Związku Łowieckiego (1957–1959). Poseł do Krajowej Rady Narodowej. Podczas wojny polsko-bolszewickiej odznaczył się w obronie Lwowa przed Armią Czerwoną, za co otrzymał Virtuti Militari.
Osobistym rozkazem Stalina wydanym 30 września 1944 został odwołany ze stanowiska dowódcy 1 Armii WP. Powody odwołania nie są do końca znane – po wojnie zrodziła się legenda, iż była to reakcja na decyzję Berlinga w sprawie pomocy powstaniu warszawskiemu (podtrzymywana również przez samego Berlinga, co zaznacza w wydanych drukiem wspomnieniach). Wersji o samodzielnej decyzji Berlinga o pomocy powstaniu warszawskiemu nie potwierdził również marszałek Konstanty Rokossowski (wówczas dowódca 1 Frontu Białoruskiego, w ramach którego działała 1 Armia WP dowodzona przez Berlinga), który napisał w swoich wspomnieniach, iż o wszystkim wiedział i osobiście zatwierdził plan forsowania Wisły w rejonie Czerniakowa. Jest możliwe, iż rzeczywistą przyczyną odwołania były błędy dowódcze Berlinga w czasie ofensywy pod Dęblinem i Puławami 12 kwietnia 1947 został powołany na stanowisko komendanta Akademii Sztabu Generalnego, jednak 8 października 1947 został odwołany z zajmowanej funkcji. Ponownie kierował ASG w latach 1948–1953.
Szczegóły
Na cmentarzu znajdują się m.in. groby m.in. następujących żołnierzy poległych w 1944 roku pod Warszawą (życiorysy pochodzą z książki Cmentarz Komunalny Powązki dawny Wojskowy w Warszawie, opracowanej pod redakcją Juliusza Jerzego Malczewskiego, Wydawnictwo Sport i Turystyka w 1989 roku):
1 - Jakub Kryczewski 2 - Jan Makowski 3 - Władysław Popławski 4 - Piotr Szynkarenko
Jakub Kryczewski
Położenie grobu: kwatera B4WOJ, rząd 2, miejsce 31
Kryczewski Jakub (1 I 1911 - 3 X 1944) por. WP w 6 pułku piechoty 2 Dywizji Piechoty. Urodzony w Malesowie pow. guzowski, od 1935 w Armii Czerwonej, w 1942 d-ca plutonu w 50 pułku piechoty Armii Czerwonej. Od 1943 w Wojsku Polskim jako d-ca plutonu, a następnie kompanii w 6 pułku piechoty 2 Dywizji Piechoty. Zmarł z ran w Warszawie.
Jan Makowski
Położenie grobu: kwatera B4WO, rząd 4, miejsce 10
Makowski Jan (18 IV 1919-27 X 1944) chorąży Wojska Polskiego. Urodzony w Brodnicy na Pomorzu W wojnie 1939 ochotnik 21 pułku piechoty walczącej w obronie Warszawy. Po kapitulacji w ZSHH gdzie w maju 1943 wstąpił do 1 DP im. Tadeusza Kościuszki. Pełnił funkcję podoficera tl światowego w 3 pułku piechoty. Uczestnik bitwy pod Lenino. Po ukończeniu Szkoły Oficerów Polityczno-Wychowawczej mianowany zastępcą dowódcy kompani w 3 pułku piechoty 2 Dywizji Piechoty. Poległ pod Jabłonną
Władysław Popławski
Położenie grobu: kwatera B4WO, rząd 6, miejsce 11
Popławski Władysław (20 IV 1923-20 XI 1944), chorąży Wojska Polskiego. Urodzony w Brześciu n. Bugiem. Od 1939 w ZSRR, gdzie w czerwcu 1943 wstąpił do 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki. Ukończył szkołę podoficerską i jako dowódca drużyny rusznic przeciwpancernych brał udział w bitwie pod Lenino. Poległ pod Jabłonną dowodząc plutonem odpierającym atak niemieckich czołgów.
Piotr Szynkarenko
Położenie grobu: kwatera B4WO, rząd 2, miejsce 29
Szynkarenko (na mogile: Szymkarenko) Piotr (1922-13X1944), chorąży Wojska Polskiego w 6 pułku piechoty. Ur. w Steciówce pod Kijowem. Nauczyciel, absolwent Instytutu Pedagogicznego i Wojskowej Szkoły Łączności. Od 1942 w Armii Czerwonej. Od 1943 w 2 Dywizji Piechoty, dowódca plutonu łączności 6 pułku piechoty. Poległ w Warsza¬wie na Zaciszu.
5 - Władysław Krawczyk 6 - Czesław Mazur
Władysław Krawczyk
Położenie grobu: kwatera A6, rząd 3, miejsce 32
Krawczyk Władysław ps. „Rysiek" (5 IX 1906-17 IX 1944), ppor. Wojska Polskiego. Urodzony we wsi Lutnia w Wielkopolsce. Od 1928 członek KPP, kilkakrotnie więziony. Od 1939 w ZSRR, w 1943 wstąpił do 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki, gdzie pełnił służbę w aparacie polityczno-wychowawczym, następnie w 2 Dywizji Piechoty, m.in. jako zastępca dowódcy batalionu w 6 pułku piechoty zastępca dowódcy batalionu saperów, a od września 1944 zastępca dowódcy 5 pułku piechoty. Poległ w Warszawie na Targówku.
Czesław Mazur
Położenie grobu: kwatera A6, rząd 10, miejsce 20
Mazur Czesław (15 I 1926 - 28 X 1944), podporucznik WP. Urodził się w Warszawie. Od 1939 w ZSRR. W 1943 wstąpił do I Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR. Ukończył Oficerską Szkołę Piechoty w Riazaniu i służył w 10 pułku piechoty 4 Dywizji Piechoty jako dowódca plutonu. Brał udział w walkach w rejonie Warszawy, gdzie wyróżniał się wyjątkową odwagą. Poległ w Warszawie na Grochówie, usiłując ściągnąć z przedpola do własnych okopów rannego żołnierza.
7 - Jan Dobromil 8 - Lucyna Herc 9 - Jerzy Fotek
Jan Dobromil
Położenie grobu: kwatera B6, rząd 10, miejsce 27
Dobromil Jan (Józef) (1901-13 IX 1944), ppor. WP. Ur. we wsi Ołpiny pow. Jasło. Od 1939 w ZSRR, gdzie w 1943 wstąpił do 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki, w której ukończył kurs oficerów polityczno-wychowawczych, służył w 3 pułku piechoty. Uczestnik bitwy pod Lenino oraz pod Dęblinem i Puławami. Poległ w czasie walk o wyzwolenie Pragi.
Lucyna Herc
Położenie grobu: B6, rząd 7, miejsce 1
Herc Lucyna ps. „Lucyna" (10 III 1919-22 X 1944), kpt. Wojska Polskiego Urodzona w Warszawie. W okresie międzywojennym studentka UW i Sorbony (Paryż), członkini OMS „Życie". W czasie wojny w ZSRR. Od 1943 w batalio¬nie szturmowym Wojska Polskiego, następnie na terenie Lubelszczyzny (zrzucona jako jedna z pier-wszych kobiet spadochroniarek), instruk¬tor polityczno-wychowawczy w oddziale partyzanckim im. Tadeusza Kościuszki. Po wyzwoleniu Lublina w szeregach ludowego Wojska Polskiego, zastępca ds. polityczno- wychowawczych dowódcy kompanii fizylierów 9 pułku piechoty. Zmarła z ran odniesionych w czasie walk o Warszawę. Odznaczona KG III kl., VM V kl.
Jerzy Fotek
Położenie grobu: kwatera A6, rząd 9, miejsce 22
Fotek Jerzy ps. „Robert" (5 II 1920-1944) mjr. WP. Ur. w Warszawie. Syn Antoniego. Członek Czerwonego Harcerstwa i OM TUR, w czasie okupacji - Polskich Socjalistów i RPPS. Żołnierz Milicji Ludowej RPPS. Po zbombardowaniu Starówki w dniu 26 VIII 1944 wydobyty z gruzów siedziby sztabu dowództwa powstańczej AL, ciężko ranny. Najprawdopodobniej rozstrzelany przez Niemców w szpitalu powstańczym na ul. Kilińskiego. Awansowany pośmiertnie do stopnia majora.